نرخ ارز یکی از مهم ترین فاکتورهای اقتصادی است و در طول روز بارها با اخبار مربوط به آن مواجه می‌شویم. نرخ ارز آزاد، نرخ ارز شناوری، ارز مسافرتی و نرخ ارز دولتی تنها تعدادی از انواع ارز در ایران است که بسته به میزان نیاز و استفاده ما از آن‌ها با برخی آشناتر هستیم. از جمله ارزهایی که در اقتصاد ما کاربرد دارند دلار، یورو و پوند هستند که برخی برای مصارف مسافرتی و برخی نیز برای تجارت و … با آن‌ها سروکار دارند. دانستن تفاوت هر کدام از انواع ارز در ایران، نرخ و نحوه خرید و فروش آن‌ها موضوعی است که قرار است در این مقاله به آن بپردازیم.
در این مقاله درصدد هستیم به این سوالات پاسخ دهیم که نرخ ارز چیست؟ انواع ارز در ایران چه هستند؟ نرخ هر کدام از این ارزها چقدر است؟ و در آخر اینکه مراحل خرید ارز از صرافی چگونه است؟
نرخ ارز و میانگین آن
ارز که معادل انگلیسی آن currency است به شکلی از پول خارجی گفته می‌شود و شامل سکه و اسکناس کاغذی است که از سوی دولت توزیع می‌شود. نرخ ارز به مقدار پول ملی گفته می‌شود که برای بدست آوردن واحد پول کشور دیگر می‌پردازند. در واقع به ارزش برابری یک واحد پول خارجی به پول داخلی نرخ ارز گفته می‌شود.
ارزهای زیادی می‌تواند در اقتصاد یک کشور گردش کنند که می‌توان به دلار، یورو، پوند، یوان و … اشاره کرد. از میان ارزهای بیشماری که وجود دارد دلار آمریکا به عنوان یک ارز مهم در بسیاری اقتصادها داد و ستد می‌شود چرا که این ارز، پول رایج بیش از 20 کشور دنیا است. بنابراین می‌توان گفت اهمیت این ارز برای اقتصاد هر کشوری زیاد است و به دلیل کاربرد زیاد آن در مبادلات بین المللی اطلاع از نرخ دلار بسیار با اهمیت است.
همانطور که گفته شد نرخ ارز در ایران چند نوع است که اطلاع از تفاوت های آن‌ها با یکدیگر و قیمت هر کدام از درجه اهمیت بالایی برخوردار است. چرا که بسته به مصرفی که خواهیم داشت هزینه ای که بابت آن‌ها می‌پردازیم متفاوت است و یا نحوه دریافت آن متفاوت است. به عنوان مثال نرخ ارز بازار آزاد از سایر انواع دیگر ارز بیشتر است و نحوه دریافت آن همانطور که از نام آن پیداست از بازار آزاد است. اما ارز مسافرتی که به هر شخص دارای کد ملی تخصیص می‌یابد با قیمتی متفاوت عرضه می‌شود. در ادامه به انواع نرخ ارز در ایران اشاره خواهیم کرد.
حال که تعریف مشخصی از ارز ارائه دادیم خوب است بدانیم که تفاوت پول و ارز چیست؟
می‌دانیم که در ابتدای شکل گیری تمدن بشریت مبادلات به صورت کالا با کالا انجام می‌گرفت که به دلیل مشکلات بیشمار، پول بوجود آمد. پول که هدف از ایجاد آن تسهیل مبادلات خدمات و کالاها در راستای رفع نیازهای بشریت بود، در طول تاریخ بسیار تغییر یافت اما به طور کلی دارای 5 ویژگی زیر بود:
1- مورد قبول عموم باشد
2- فساد ناپذیر و با دوام باشد
3- قابل تقسیم به واحدهای کوچتر باشد
4- تولید آن محدود باشد
5- دارای ارزش باشد
بنابراین در طول زمان تمدن های مختلف طلا، نقره و فلزات دیگر و حتی در برخی مناطق نمک را به عنوان پول رایج معرفی کردند. با پیشرفت بشریت، اقتصاد نیز دستخوش تغییر شد و پول نیز با شکل اولیه خود فاصله گرفت. دولت ها و حکومت ها پول ها را که سکه و طلا و نقره بودند جمع آوری و به ازای آن سند یا براتی با ارقام مشخصی بر روی آن منتشر کردند. این سند به خودی خود ارزشی ندارد و امروزه به شکل اسکناس کاغذی و سکه های معمولی یا حتی به شکل ارزش در حساب های بانکی یا ارزهای دیجیتالی یافت می‌شوند. این سند همان ارز است که می‌تواند ارز رایج کشور یا ارز خارجی یا حتی ارز دیجیتال باشد.
ارز به خودی خود ارزشی ندارد و ارزش آن به اعتبار صادر کننده آن و توافق عموم بستگی دارد. به عنوان مثال رمزارزها با توافق جمعی مورد قبول واقع شدند و هیچ پشتوانه ای ندارند. نکته مهم دیگر در دانستن تفاوت بین پول و ارز این است که تولید ارز محدود نیست و میبینم که دولت ها می‌توانند از آن بیشتر چاپ کنند که این کار ارزش آن را در مقایسه با دیگر ارزهای خارجی کاهش می‌دهد. در آخر می‌توان گفت اسکناس و سکه هایی که در مبادلات روزانه میبینیم شکلی از ارز هستند که عموم مردم آن را به نام پول میشناسند.
تا اینجا با تعریف ارز آشنا شدیم و تفاوت آن را با پول دانستیم. می‌دانیم در داخل کشور انواعی مختلفی ارز داریم که هر کدام نرخ متفاوتی دارند. به عنوان مثال انواع دلار در ایران خود شامل دلار دولتی، دلار آزاد، دلار فردایی و دلار سنا و … است. برخی از انواع ارز در حال حاضر حذف شده اند و یا با نام دیگری و با نرخ متفاوتی در حال مبادله هستند که به برخی نیز اشاره خواهیم کرد. به طور کلی ارزهای خارجی شامل موارد زیر هستند:
ارز دولتی ( ارز ترجیحی)
ارز دولتی یا همان ارز ترجیحی به ارزی گفته می‌شود که دولت آن را در مرکز مبادلات ارزی جهت واردات اقلامی از کالاهای اساسی توزیع می‌کند. پیش‌تر، این ارز به تعداد بیشتری از کالاها تعلق می‌گرفت اما به تدریج دامنه کالاهایی که شامل دریافت این ارز می‌شد کاهش یافت و در نهایت به تازگی توزیع این ارز متوقف شده است. به عنوان مثال نرخ دلار دولتی از سایر انواع نرخ دلار در ایران کمتر بود و با قیمت 4200 تومان عرضه می‌شد و به همین دلیل به دلار دولتی، دلار 4200 تومانی نیز گفته می‌شد.
ذکر این نکته ضروری است مشابه با این نوع از دلار در حال حاضر وجود دارد. نرخ ارزی که به برخی کالاهای ضروری برای واردات مانند برخی داروها اختصاص می‌یابد با نام حواله کالاهای اساسی و ضروری داد و ستد می‌شود که در حال حاضر حواله دلاری با نرخ 28,500 تومان فروخته می‌شود.
ارز نیمایی
در سال 1397 برای اولین بار بانک مرکزی سامانه ارزی جدیدی با عنوان سامانه نیما جهت تسهیل تامین ارز برای شرکت‌ها و تولیدکننده‌های بزرگ و همچنین تجار و بازرگانان معرفی شد. در این سامانه تنها این افراد (نه افراد عادی جامعه) امکان تبادل ارز و دلار را دارند و نرخ آن در اکثر مواقع با نرخ ارز بازار آزاد و نرخ ارز صرافی متفاوت و کمتر است. در برخی مواقع نیز نرخ ارز نیمایی به نرخ آزاد نزدیک می‌شود اما همواره تفاوت در آن وجود دارد. به عنوان مثال کمترین اختلاف بین نرخ دلار نیمایی با نرخ دلار بازار آزاد در مرداد 1401 رخ داد که 1800 تومان بود. ارز نیمایی نیز اکنون حذف شده است و تنها حواله های ارزی خرید و فروش می‌شود. حواله دلاری در تاریخ ویرایش این مقاله برای صنایع با قیمت 37500 تومان معامله می‌شوند.
نرخ ارز سنا (ارز توافقی)
سامانه نظارت ارز که مخفف آن را «سامانه سنا» نیز می‌گویند سامانه ای است که با نظارت بانک مرکزی جمهوری اسلامی طراحی شده است. نرخ ارزهای موجود در سامانه سنا، میانگین وزنی نرخ خرید و فروش دلار و دیگر ارزهای معامله شده در صرافی های مجاز و معتبر هستند که با نام های ارز مبادله ای یا ارز توافقی ممکن است آن‌ها را بشناسید. شما می‌توانید با مراجعه به صرافی تورنتو کارتخوان اطلاعات مربوط به نرخ ارزهای مختلف را مشاهده کنید.
عموما این نرخ نیز از نرخ دلار نیمایی (حواله ارزی) بیشتر است اما از نرخ دلار آزاد کمتر است. در حال حاضر هر شخص حقیقی برای خرید ارز سهمیه ای 2000 تایی دارد که به کد ملی وی تعلق می‌گیرد و هر سال می‌تواند یک بار این سهمیه را دریافت کند. به تازگی شرایط متفاوتی برای دریافت این سهمیه در نظر گرفته شده است که در ادامه مراحل دریافت دلار یا به طور کلی هر گونه ارز دیگری را توضیح خواهیم داد. نرخ دلار حواله و دلار مبادله ای را در صرافی تورنتو کارتخوان می‌توانید مشاهده کنید که معتبرترین سایت قیمت ارز است.
نرخ ارز آزاد
نرخ دلار آزاد یا به طور کلی نرخ ارز آزاد به نرخ خرید و فروش دلار و ارز در بازار آزاد (بازار غیررسمی و غیرمتشکل دولتی) گفته می‌شود. علاوه بر دلار سنا، دلار آزاد نیز قابل خرید و فروش توسط عموم مردم هستند با این تفاوت که محدودیت خرید برای این بازار وجود ندارد بنابراین از مقبولیت بیشتری در میان مردم برخوردار است و نرخ دلار آزاد مبنای بسیاری از محاسبات قرار می‌گیرد. هرگونه رخداد سیاسی، اقتصادی و اجتماعی که بر کلیت کشور تاثیرگذار باشد و ریسک سیستماتیک کشور را تحت تاثر قرار دهد ابتدا با نوسان در نرخ دلار آزاد خود را نشان می‌دهد و به دنبال آن دلارهای نیمایی و دلار سنا نیز جا به جا می‌شوند.
دلار در بازار آزاد تهران در مناطق مختلفی معامله می‌شوند که براساس محل معامله نام متفاوتی همچون دلار سبزه میدان و دلار افشار، دلار چهاراه استانبول دارد اما به طور کلی تنها یک نرخ را برای دلار بازار آزاد اعلام می‌کنند. به عنوان مثال دلار سبزه میدان نام خود را از محلی در نزدیکی میدان فردوسی که معامله گران در آن منطقه دلار را خرید و فروش می‌کنند گرفته است. قیمت دلار در بازار آزاد از سایر نرخ های دلار مانند حواله دلاری و غیره بیشتر است. قیمت لحظه ای دلار در بازار آزاد را می‌توانید در برخی سایت‌ها یا کانال ها مشاهده کنید.
دلار هرات و دلار سلیمانیه و دلار دوبی
عموما دلار در کشورهای همسایه بخصوص کشورهایی که مبادلات و مراودات تجاری زیادی با آن‌ها داریم نیز حائز اهمیت هستند. یکی از آن‌ها دلار هرات، دلار سلیمانیه و دلار دوبی است که همانطور که گفته شد به دلیل مبادلات ارزی در این مناطق از اهمیت زیادی برخوردار هستند و گاهی مبنای پیش بینی برای نرخ دلار بازار آزاد داخل قرار می‌گیرند. هرات نام شهری در افغانستان، سلیمانیه نیز شهری در عراق و دوبی نیز در امارات است که به علت مبادلات کالایی و ارزی زیاد نرخ خرید و فروش دلار در این شهرها را به دلار هرات، دلار سلیمانیه و دلار دوبی میشناسند.
حواله ارزی
حواله ارزی (به طور خاص حواله دلاری یا دلار حواله‌ای) نوعی دستور پرداخت است که یک بانک، موسسه مالی یا صرافی به دنبال درخواست مشتری خود به کارگزار خارج از کشور (بانک، موسسه مالی یا صرافی خارجی) می‌دهد تا به موجب آن مبلغی را به دریافت کننده حواله پرداخت کند. نرخ حواله ارزی نیز به معنای نرخی ارز یا دلاری است که در قالب حوالجات اعلام می‌شوند و تفاوتی با نرخ ارز یا دلار بازار آزاد دارند. در سالهای اخیر به علت تحریم ها حجم حواله ارزی و دلاری با کاهش چشمگیری همراه بوده.
همانطور که می‌دانید مطمئن ترین راه برای خرید ارز و یا سکه طلا مراجعه به صرافی است. به تازگی خرید ارز سهمیه ای شروط جدیدی دارد که افتتاح حساب ارزی یکی از این مراحل است. برای این منظور مشتریان محترم به بانک ملی مراجعه و درخواست افتتاح حساب ارزی می‌دهند. پس از افتتاح حساب و دریافت شماره شبای حساب ارزی خود، می‌بایست به صرافی تورنتو کارتخوان مراجعه کنند. صرافی کاریزما با آدرس امکان ثبت نام و دریافت ارز را برای اشخاص حقیقی فراهم کرده است. پس از مراجعه به سایت صرافی کاریزما و انتخاب گزینه نوبت دهی از منوی بالای سایت، فیلدهای موجود را پر کرده و روز و تاریخ مورد نظر خود را برای دریافت ارز انتخاب می‌کنید. دقت داشته باشید که در روز مراجعه می‌بایست مدارک لازم جهت دریافت ارز را همراه داشته باشید.
مدارک لازم برای دریافت ارز سهمیه ای:
• اصل و کپی کارت ملی
• سیم کارت به نام مشتری
• کارت بانکی به نام مشتری
همچنین مجددا یادآوری می‌شود جهت دریافت ارز می‌بایست شماره یا کد شبای حساب ارزی خود را در اختیار صرافی قرار دهید تا ارز شما به آن حساب واریز شود. 5 تا 6 روز پس از واریز نیز امکان برداشت ارز را دارید. در آخر نکته ای که باید عنوان شود این است که برای افتتاح حساب ارزی می‌بایست قبل از انجام این مراحل مقداری ارز به عنوان مثال 100 دلار در حساب ارزی خود قرار دهید که امکان برداشت آن را به مدت 4 تا 5 ماه وجود ندارد.
برای خرید و فروش سکه نیز مراحل کلی مشابه مطالبی است که در این بخش ذکر شد. مراحل دریافت سکه از صرافی در تصویر زیر نمایش داده شده است. در صورتیکه با ابهام یا سوالی در این خصوص مواجه بودید می‌توانید با شماره 583690000 تماس حاصل فرمایید.