علت تشکیل نشدن قلب جنین در دوران بارداری چیست؟
از هر صد نوزاد که متولد می شود تقریباً یکی از آن ها دچار نقایص قلبی می باشد. این نوع مشکلات قلبی را بیماریهای قلبی مادرزادی می نامند. گاهی این مشکلات آنقدر شدید هستند که سبب توقف رشد قلب جنین و مرگ جنین می شوند. برخی از نقایص خفیف هستند و هیچ اختلال قابل توجهی در عملکرد قلب ایجاد نمی کنند. با این حال، بیش از نیمی از کودکان مبتلا به نقایص قلبی مادرزادی شرایطی دارند که نیاز به مداخلات درمانی دارند. این مشکلات از طریق اکوی تخصصی قلب جنین قابل پیش بینی و تشخیص می باشند.
کدام بیماری قلبی در دوران جنینی تشکیل می شود؟
اگر قلب و عروق در طول دوران جنینی به درستی رشد و تکامل پیدا نکند، ممکن است باعث مشکلاتی شود. این مشکلات عبارتند از:
- انسداد در مقابل ورود یا خروج جریان خون به قلب یا عروق
- جریان خون غیر طبیعی در قلب (به عنوان مثال، جریان خون غیر طبیعی از راه یک سوراخ غیر طبیعی در دیواره های قلب )
- قسمت هایی از قلب ممکن است دچار مشکل در رشد و تکامل شود و گاهی عملا قلبی تشکیل نمی شود
- مشکل در ریتم ضربان قلب و توقف ضربان قلب جنین
علت بیماری های مادرزادی قلب در دوران جنینی
از هر ده مورد بیماریهای قلبی مادرزادی برای هشت مورد از آن علتی پیدا نمی شود. برخی از علل شناخته شده بیماریهای قلبی مادرزادی عبارتند از:
۱- ژن ها
بیست درصد موارد علت ژنتیکی دارند
۲- سایر نقایص مادرزادی
نوزادی که تحت تأثیر برخی از نقایص مادرزادی مانند سندرم داون قرار می گیرد، احتمال بیشتری برای ابتلا به ناهنجاری های قلبی دارد.
۳- بیماری مادر
بیماری مادر در دوران بارداری (به عنوان مثال سرخجه – که اکنون نادر است) ممکن است خطر اختلالات مادرزادی قلبی را افزایش دهد.
۴- داروها
داروها (بدون نسخه یا با نسخه) یا داروهای غیرقانونی که توسط مادر در دوران بارداری مصرف می شود؛ ممکن است خطر ابتلا به اختلالات مادرزادی قلبی را افزایش دهد.
۵- الکل
مادری که در دوران بارداری مقادیر زیادی الکل مصرف می کند؛ خطر ابتلا به اختلالات مادرزادی قلبی در جنین را افزایش می دهد.
۶- سلامت مادر
عواملی مانند دیابت کنترل نشده و تغذیه نامناسب در دوران بارداری ممکن است خطر را افزایش دهند.
۷- سن مادر
نوزادان زنان مسن تر نسبت به نوزادان زنان جوان تر احتمال بیشتری دارد که دچار نقص مادرزادی شوند.
نقاط عطف بارداری در رشد قلب جنین
قلب یک انسان از اوایل دوران جنینی تا حتی بعد از تولد رشد و تکامل دارد. توقف یا اختلال در هر یک از این نقاط عطف که نقاط کلیدی در رشد و تکامل قلب جنین حساب می شوند؛ می تواند باعث عدم تشکیل یک قلب سالم در جنین شود. در ادامه به چندین هفته ی مهم در دوران بارداری اشاره شده است.
هفته پنج بارداری
در این زمان دو لوله اولیه قلب در جنین تشکیل شده است. این دو لوله به هم می پیوندند و خون از طریق این “قلب” لوله ای شکل جریان می یابد که شروع به تپیدن می کند. بخش های این لوله تمام ساختارهای قلب آینده را تشکیل می دهند. در ابتدا، تمام خون به ته قلب جریان می یابد و انقباضات، خون را به بالای لوله هدایت می کند.
هفته ی ششم تا هفتم
لوله قلب می‌پیچد و به شکل S خم می‌شود تا شروع به تشکیل هر چهار حفره کند. پایین لوله به سمت بالا و به سمت عقب حرکت می کند و دو حفره فوقانی قلب (دهلیز) را تشکیل می دهد. وسط لوله دو حفره پایینی قلب (بطن) را تشکیل می دهد. برخی از نقایص مادرزادی قلب زمانی اتفاق می‌افتند که قلب به طور طبیعی پیچ نمی خورد یا تقسیم نمی شود. در ادامه دیوارها شروع به شکل گیری می کنند که قلب را به چهار حفره تقسیم می کند. هر اتاق یک ورودی و خروجی برای جریان خون دارد. ممکن است بتوانید ضربان قلب کودک خود را در بررسی سونوگرافی در این زمان مشاهده کرد. همچنین برای تشخیص نقص مادرزادی می توان از اکوی قلب جنین نیز کمک گرفت.
هفته ی هشتم
دریچه های بین دهلیز و بطن تشکیل شده است.
هفته ی نهم
دریچه هایی بین حفرات پایین قلب (بطنها) با شریان های خروجی در طرف چپ ( آئورت) و راست قلب ( ریوی ) تشکیل شده است. (شریان آئورت رگ خونی بزرگی است که خون اکسیژن‌دار را از قلب جنین به اندام‌های در حال رشدش می‌رساند.) در این زمان چهار حفره قلب کاملاً تشکیل شده‌اند.
هفته ی دهم تا دوازدهم
مغز نوزاد شروع به تنظیم ضربان قلب می کند. البته تا این زمان، ضربان قلب مستقل از سیستم عصبی می تپیده است. در این زمان ممکن است بتوان ضربان قلب جنین را با دستگاه سونو داپلر مشاهده کرد.
هفته ی شانزدهم تا بیستم
اگر مادر در ریسک خطر بالایی قرار دارد . اکوی قلب جنین برای غربالگری مشکلات قلب جنین انجام می شود.
هفته ی بیست و پنجم
مویرگ ها (کوچک ترین رگ های خونی) در حال تشکیل و پر شدن از خون هستند.
زمان تولد نوزاد
دهانه سوراخی به نام فورامن اوال که بین دو دهلیز (حفرات بالایی قلب) قرار دارد با تولد نوزاد بسته می شود که زمان شروع بسته شدن با اولین نفس کشیدن نوزاد است. این سوراخ قبل از تولد به خون اجازه می‌دهد تا مسیر ورود به ریه‌های جنین را دور بزند، چون تا قبل از تولد ورود خون به ریه ها ضروری نیست. زیرا خون جفت تا آن زمان اکسیژن را تامین میکند.
در بیشتر نوزادان، دهانه این سوراخ ظرف چند ماه پس از تولد کاملاً بسته می شود.
مجرای شریانی که قبل از تولد ضروریست شروع به بسته شدن می کند. این مجرا ارتباط بین گردش خون طرف راست قلب جنین و شریان آئورت را برقرار می کند و همچنین اجازه می دهد کمی از خون اکسیژن دار قبل از تولد از ریه های کودک عبور کند.
پس از اولین تنفس نوزاد انتقال شگفت انگیزی اتفاق می افتد و دریافت اکسیژن از ریه جای دریافت اکسیژن از جفت را می گیرد.
سیستم گردش خون نوزاد پس از تولد با قبل از تولد متفاوت است. بنابراین گاهی اوقات نقص مادرزادی قلب تا چند ساعت یا چند روز از تولد آشکار نمی شود. این یکی از مواردی است که پزشک اطفال در معاینات نوزاد به دنبال آن است.
چگونه از قلب کودک خود قبل و در طول بارداری حمایت کنیم؟
سعی کنید تمامی کارهایی که برای سالم ماندن نوزاد مهم است را انجام دهید؛ اما این تضمینی نیست که هیچ مشکلی پیش نخواهد آمد. برخی موارد – مانند برخی از نقایص مادرزادی قلب – تا حد زیادی خارج از کنترل ما هستند. برخی از نقایص مادرزادی قلب ممکن است مربوط به بیماری مادر مانند دیابت باشد. در موارد دیگر، مشکلات قلبی ممکن است در بعضی خانواده ها بیشتر ایجاد شود. با این حال، در بیشتر موارد، پزشکان نمی‌دانند که چرا نقص‌های مادرزادی قلبی اتفاق می‌افتد.
نکات مهم برای حمایت و مراقبت از جنین
۱- از استعمال دخانیات و در معرض دود سیگار بودن خودداری کنید. تعدادی از مطالعات، ارتباط قوی بین دود سیگار و نقایص مادرزادی قلب (و سایر موارد) را نشان داده اند.
2- مراقب داروها باشید. اگر به طور منظم دارو مصرف می کنید، قبل از اقدام به بارداری با پزشک زنان خود صحبت کنید. برخی از داروها – مانند مهارکننده های ACE، داروی آکنه ایزوترتینوئین، لیتیوم (یک داروی روانپزشکی) خطر نقص قلبی را افزایش می دهند. شما و پزشکتان ممکن است با هم تصمیم بگیرید که کنترل مشکلات زمینه ای سلامتی خودتان با این داروی خاص به خطر کوچک نقص قلب جنین می ارزد. با این حال، اغلب جایگزین های امن تری وجود دارد، بنابراین گزینه ها را با پزشکتان بررسی کنید.
۳- هر گونه شرایط مشکلات سلامتی مزمن را مدیریت کنید. به عنوان مثال، اگر قبل از بارداری به دیابت مبتلا هستید، برای کنترل قند خون قبل و در طول بارداری اقدامات لازم را انجام دهید. دیابتی که پیش از بارداری شروع شده و کنترل نشده یکی از علل اصلی نقص مادرزادی قلب است.
۴- الکل ننوشید. مطالعات نشان داده است که قرار گرفتن در معرض الکل در دوران بارداری به طور قابل توجهی با نقایص قلبی مرتبط است. هیچ مقدار مطمئنی از الکل در دوران بارداری وجود ندارد.
5- در صورت نیاز، قبل از باردار شدن، واکسن سرخچه خود را دریافت کنید. هنگامی که برای ویزیت قبل از بارداری به پزشک مراجعه می‌کنید، آنها می‌توانند بررسی کنند که آیا شما هنوز از واکسن MMR دوران کودکی خود مصون هستید یا خیر. گاهی اوقات، ایمنی کاهش می یابد و زنان از تقویت کننده MMR قبل از بارداری استفاده می کنند. (شما نباید این واکسن را در دوران بارداری دریافت کنید.) ابتلا به سرخچه در دوران بارداری می تواند بر رشد قلب کودک شما تأثیر بگذارد.
۶- در مورد هرگونه سابقه خانوادگی مشکلات مادرزادی قلبی به پزشک خود اطلاع دهید. آنها می توانند سونوگرافی های ویژه ای را برای بررسی رشد قلب فرزند شما انجام دهند.
تشخیص تشکیل نشدن قلب جنین
تشخیص بیماریهای مادرزادی و آریتمی‌های قلب جنین از طریق اکوکاردیوگرافی قلب جنین امکان‌پذیر است و بهترین زمان انجام این کار از هفته‌ی ۱۸ حاملگی به بعد است. کاربرد عملی اکوی قلب جنین در موارد زیر است:
- تشخیص بیماریهای مادرزادی قلب
- تشخیص آریتمی‌های ضربانات قلب جنین
- تشخیص نوع آریتمی ضربانات قلب جنین و درمان آن
- تشخیص نارسایی قلب جنین و هیدروپس فتالیس
- درمان نارسایی قلب جنین
- فراهم کردن تمهیدات لازم برای زایمان نوزادانی که مبتلا به بیماری کمپلکس مادرزادی قلب هستند.
توصیه به سقط جنین در مواردی که مشکلات متعدد و کمپلکس لاعلاج قلب جنین وجود دارد که ممکن است باعث مرگ جنین در حین حاملگی و یا بعد از زایمان شود.
اکوکاردیوگرافی قلب جنین چه زمانی انجام می شود؟
- مادران دیابتیک
- مادران مبتلا به اختلالات تیروئیدی (هیپرتیروئیدی و هیپوتیروئیدی)
- مادران مبتلا به فشار خون بالا
- مادران مبتلا به فنیل کتونوری
- مادرانی که یک فرزند مبتلا به بیماری مادرزادی قلب دارند
- مادرانی که در خانواده‌ی آنها بیماری کروموزومی و ژنتیکی وجود دارد
- مادرانی که در سه ماهه‌ی اول حاملگی داروهای تراتوژن مصرف کرده‌اند
- مواردی که مادر، پدر یا یکی از اقوام درجه‌ی یک آنها مبتلا به بیماری مادرزادی قلب باشند
- در تمام دیس‌ریتمی‌های قلب جنین (تاکی‌کاردی پایدار، تاکی‌کاردی ناپایدار، برادی‌کاردی پایدار و برادی‌کاردی ناپایدار)
- مادرانی که سابقه‌ی سقط‌های مکرر دارند.
پیشگیری از اختلالات مادرزادی قلب جنین
لازم است خانم‌ها برای باردار شدن حداقل سه ماه پیش از حاملگی برنامه‌ریزی کنند و اقدامات زیر انجام شود:
- آزمایش‌های لازم برای بررسی دیابت، اختلالات تیروئیدی و فنیل کتونوری
- بررسی آنمی و علت آنمی و درمان آن
- معاینه‌ی بالینی کامل از نظر بررسی وجود عفونت‌های مزمن و حاد و درمان آنها
- درمان فشار خون بالا
- کاهش وزن در مورد خانم‌های چاق
- درمان صرع
- در صورت وجود فنیل کتونوری، حذف اسید آمینه‌ی آلانین از رژیم غذایی از سه ماه پیش از حاملگی و طی دوران حاملگی
- حذف سیگار، کافئین و مشروبات الکلی
- اجتناب از تماس با بیماران مبتلا به بیماریهای ویروسی و عفونی
- تزریق واکسن سرخجه و هپاتیت B (در صورتی که انجام نشده باشد)
- اجتناب از تماس با اشعه‌ی X خصوصاً در ۱۰-۲ هفته‌ی اول حاملگی
- دور بودن از استرس‌های روحی و روانی طی حاملگی
- مصرف روزانه‌ی مولتی ویتامین با اسید فولیک از سه ماه پیش از حاملگی و طی دوران حاملگی (بررسی‌ها نشان داده است که مصرف روزانه‌ی مولتی ویتامین با اسید فولیک در خانم‌های باردار تا حدود زیادی ناهنجاری‌های قلبی و دستگاه عصبی را کاهش می‌دهد).
با رعایت توصیه‌های فوق‌الذکر، خطر ایجاد ناهنجاری‌های مادرزادی قلب جنین در خانم‌های باردار کاهش می‌یابد.