سیلاب در پنج سال گذشته به یکی از پر تکرارترین حوادث غیرمترقبه در کشور تبدیل شده است؛ سیل ویرانگر فروردین ۹۸ که پنج استان کشور از جمله خوزستان، لرستان و گلستان را درگیر کرد؛ سیلاب‌های فصلی در سیستان و بلوچستان؛ سیل امامزاده صالح تهران در تابستان ۱۴۰۱ و به تازگی سیل مشهد و حتی سیل جاده چالوس و سوادکوه در مرز استان‌های مازندران و تهران نمونه بارز از سیلاب‌هایی است که نه فقط خسارات مالی برجای گذاشته اند بلکه مرگ هموطنان را نیز در پی داشته اند.
کارشناسان، بروز این سیلاب‌های فصلی را که در چند دهه اخیر در ایران بی سابقه بوده را ناشی از تغییرات اقلیمی می‌دانند؛ یعنی تغییرات آب و هوایی و گرمایش زمین، بخشی از ظهور و بروز خود را با سیلاب‌های پیش بینی نشده و بارش‌های خارج از فصل نشان داده است؛ در چنین شرایطی این پرسش پیش می‌آید که میزان تاب آوری جوامع شهری و روستایی در برابر این پدیده چقدر است و آیا می‌توان از آسیب‌های ناشی از سیلاب را مدیریت کرد؟
در این رابطه با حسین ظفری سخنگوی سازمان مدیریت بحران کشور به گفتگو نشستیم؛ این سازمان فرابخشی وظیفه هماهنگ سازی ارگان‌های مرتبط با شرایط اضطراری را بر عهده دارد تا از ظرفیت همه دستگاه‌ها برای مدیریت حادثه و امدادرسانی به آسیب دیدگان استفاده شود.
سیستان و بلوچستان و فارس؛ در صدر استان‌های سیل خیز
حسین ظفری درخصوص تعداد سیلاب‌های در سه سال اخیر گفت: در سال ۱۴۰۰ وقوع ۵۵۵ مورد، در سال ۱۴۰۱ برابر ۶۷۵ سیلاب و در سال گذشته ۳۱۶ مورد سیلاب در کشور اتفاق افتاد که بیشتر آن‌ها در سیستان و بلوچستان و فارس بوده است.
وی مجموع خسارات وارد به کشور از سیل سه سال اخیر را ۲۱ هزار میلیارد تومان اعلام کرد و افزود: بیشتر این خسارات در حوزه زیربنایی و راه‌ها بوده است.
وی ادامه داد: به دلیل اهمیت سیلاب و خسارت‌های ناشی از آن، برنامه جامع مقابله با سیلاب در سه سطح بلند مدت، میان مدت و کوتاه مدت تنظیم شده و در دست اجرا است.
بیشتر خسارات سیل در حوزه زیربنایی و راه‌ها بوده است
ظفری با اشاره به برنامه بلندمدت تنظیم شده برای مقابله با سیلاب گفت: این برنامه با همکاری دیگر سازمان و ارگان‌ها در حال شکل گیری است؛ در این برنامه به ساخت شهرسازی، جایابی شهر‌ها و تغییرات اقلیمی توجه شده‌است.
وی اظهار داشت: در برنامه میان مدت مباحث سازه‌ای و غیر سازه‌ای توجه شده است به طوری که موضوعاتی، چون ساماندهی حریم و لایروبی رودخانه‌ها در دستور کار قرار دارد.
سخنگوی سازمان مدیریت بحران کشور افزود: تاکنون در مجموع ۱۲۵ کیلومتر از حریم رودخانه‌ها ساماندهی شده است یعنی برای مثال دیواره رودخانه‌ها تقویت و بسترسازی شده است تا آب از بستر رودخانه خارج نشود.
ظفری درباره لایروبی رودخانه‌ها نیز اظهار داشت: سال گذشته هزار و ۱۰۲ کیلومتر از رودخانه‌ها لایروبی شد که این میزان در سال قبل از آن یعنی در سال ۱۴۰۱ برابر هزار و ۱۷۶ کیلومتر و در سال ۱۴۰۰ برابر ۸۷۲ کیلومتر بود و به این ترتیب در مجموع سه هزارو ۱۵۰ کیلومتر از نقاط حساس و بحرانی رودخانه‌ها لایروبی شده است.
وی این نکته را یادآور شد که با لایروبی و ساماندهی رودخانه‌ها، جلوی بسیاری از سیلاب‌ها گرفته شد.
هشدار قرمز به معنی خسارات قطعی است
سخنگوی سازمان مدیریت بحران با بیان اینکه از بهمن سال گذشته تا پایان خردادماه سه بار هشدار قرمز هواشناسی در کشور اعلام شده است، گفت: هشدار قرمز به معنی وقوع قطعی خسارت است.
ظفری یادآور شد: در این مدت با توجه به لایروبی و ساماندهی رودخانه‌ها، آب گذری رودخانه‌ها در مناطق غرب کشور به خوبی انجام شد و آبی به بیرون رودخانه نیامد، اما در سیستان و بلوچستان به دلیل دشت بودن منطقه، شاهد سیلاب بودیم.
توجه ویژه به آبخیزداری و آبخوانداری
سخنگوی سازمان مدیریت بحران کشور با بیان اینکه بخش دیگری از برنامه میان مدت به امور سازه‌ای اختصاص دارد که را معطوف به آبخیزداری و آبخوانداری گفت: با کمک وزارت جهادکشاورزی توسعه آبخیزداری و آبخوان داری در دستور کار قرار گرفته است تا سبب تاخیر ورود آب به رودخانه و در نهایت مدیریت سیلاب شود.
ظفری گفت: اکنون مطالعات جامعی برای اجرای طرح‌های آبخیزداری در ۲۰ میلیون هکتار انجام شده است تا به مرور اجرایی شود.
وی طرح کاشت درخت را از دیگر برنامه‌های میان مدت در مدیریت سیلاب عنوان کرد و افزود: برنامه کاشت یک میلیارد نهال در مدت چهار سال نیز به مدیریت سیلاب و روان آب‌ها کمک خواهد کرد.
وی ادامه داد: در استان‌های خراسان شمالی، گلستان و آذربایجان غربی این مطالعات به حوزه اجرایی نیز وارد شده است.
سخنگوی سازمان مدیریت بحران کشور گفت: برنامه‌های کوتاه مدت مقابله با سیلاب شامل اعلان هشدار‌ها به هموطنان و برنامه‌های آگاه سازی عمومی برای کاهش مخاطرات انسانی در زمان بروز سیل است.
ورود بخش خصوصی به طرح‌های آبخیزداری
سخنگوی سازمان مدیریت بحران کشور یکی دیگر از برنامه‌های این سازمان برای مقابله با سیلاب را استفاده از ظرفیت‌های مردمی در طرح‌های آبخیزداری و مهار روان آب‌ها عنوان کرد و گفت: بر اساس مطالعات انجام گرفته، برای آبخیزداری نیازمند ۱۰۰ هزار میلیارد تومان اعتبار هستیم.
ظفری افزود: بخشی کوچکی از این مبلغ که حدود پنج هزار میلیارد تومان است، از سوی دولت تامین اعتبار می‌شود و بنابراین برای تسریع در اجرای این طرح‌ها نیازمند استفاده از ظرفیت‌های مردمی و شرکت‌های صنعتی هستیم.
وی توضیح داد: در این طرح اشخاص، شرکت‌ها و مجموعه‌های بزرگ صنعتی که نیازمند آب هستند، برای احداث آب‌بند و سد‌های کوچک سرمایه‌گذاری می‌کنند و در مقابل سهم آب خود را می‌برند.
سخنگوی سازمان مدیریت بحران کشور ادامه داد: کارخانه‌های پتروشیمی و صنایع فولادی که نیازمند آب هستند، سالانه مبالغ زیادی برای خریداری آب پرداخت می‌کنند و می‌توانند با سرمایه گذاری در طرح‌های مهار آب، به همان میزان از آب‌های جمع آوری شده، استفاده کنند.
ظفری این نکته را یادآور شد که البته در نقاطی مانند اطراف دریاچه ارومیه این امکان وجود ندارد، اما در نقاط دیگر که هدر رفت آب وجود دارد یعنی آب به رودخانه‌های مرزی و دریا می‌ریزد و یا به شکل‌های مختلف هدر می‌شود، اجرای چنین طرح‌های مشارکتی در اولویت است.
وی در ادامه از تسهیلگری دولت برای اجرایی شدن این طرح خبر داد و گفت: سازمان مدیریت بحران پیگیر این طرح است تا افراد حقیقی و حقوقی که علاقه‌مند هستند با همکاری استانداری، آب منطقه‌ای، جهاد کشاورزی و منابع طبیعی سرمایه گذاری کنند.