زمانی که هنوز فعالیت پلتفرم‌ها شروع نشده بود و vcdها فعالیت زیادی داشتند هم درآمدزایی مؤسسات و بازگشت سرمایه محل سؤال بود. آن زمان هم عنوان می‌شد که بعضی از این مؤسسات در سایه فعالیت‌های هنری خود، کار‌های جانبی صادرات و واردات انجام می‌دهند و همین باعث شده است که بتوانند به حیات کاری خود ادامه دهند. با شروع فعالیت پلتفرم‌ها در شبکه نمایش خانگی و تولد بیش از ۴۰۰ پلتفرم که در گونه‌های مختلف به‌دنبال تولید محتوا هستند، بحث سود و سرمایه همچنان پابرجاست؛ اما نکته قابل توجه درآمدزایی این پلتفرم‌هاست و اینکه درآمد آن‌ها از کجاست و آیا با تولید سریال‌ها و رئالیتی‌شو‌ها این بازگشت سرمایه صورت می‌گیرد؟
افزایش چندبرابری تولید باعث شده است که هزینه‌کرد تولید در هر قسمت افزایش یابد و این هزینه گاهی به‌خاطر عدم‌برگشت باعث دردسر سرمایه‌گذاران و پلتفرم‌ها می‌شود.
بازگشت سرمایه یا ورشکستگی؟
با جهش قیمت دلار، هزینه تولید و به تبع آن دستمزد‌ها افزایش یافت تا جایی که همین اواخر یکی از مدیران پلتفرم‌ها عنوان کرد که برای ساخت یک قسمت از یک سریال ۸ میلیارد تومان هزینه می‌شود؛ بودجه‌ای که شاید با حساب سرانگشتی و کسر دستمزد بازیگران در این وضعیت اقتصادی بودجه ناچیزی باشد. اما آیا همین بودجه‌ها که صرف تولید سریال‌ها و رئالیتی‌شو‌ها می‌شود، برای سرمایه‌گذار یا پلتفرم‌ها بازگشت سرمایه دارد؟ در میان انبوه پلتفرم‌های قدیمی و جدید، تنها چند پلتفرم در حوزه سریال و برنامه‌سازی فعالند؛ پلتفرم‌هایی که تعداد آن‌ها به تعداد انگشتان یک دست نمی‌رسد. این در حالی است که در حال حاضر بیش از ۴۰۰ پلتفرم از ساترا مجوز گرفته‌اند. عدم‌فعالیت بیشتر پلتفرم‌ها باعث شده است که برخی از آن‌ها در آستانه ورشکستگی و تعطیلی قرار بگیرند؛ تا جایی که محمدحسن خلعتبری، معاون تنظیم بازار و توسعه کسب‌وکار ساترا، در گفت‌وگویی با همشهری عنوان کرد که بیش از ۴۰درصد سهم بازار در اختیار چند پلتفرم است و یکه‌تازی آن‌ها پدیده «قدرت مسلط‌ها» را در عرصه رسانه‌های نمایشی به‌دنبال دارد.
سهم پلتفرم‌ها در بازار
تنها چند پلتفرم هستند که بازار را در دست گرفته‌اند؛ فیلیمو یکی از این پلتفرم‌هاست که عنوان شده است ۷۰ درصد سهم بازار را دارد؛ فیلم‌نت هم توانسته است ۲۰ درصد سهم بازار را به‌دست بیاورد و درنهایت ۱۰ درصد بازار در دست نماوا است. همه این‌ها در حالی است که به همین پلتفرم‌ها سرمایه‌های زیادی تزریق می‌شوند؛ سرمایه‌هایی که گاهی با مدیریت اشتباه یا تولیدات بسیار گران و عدم‌درآمدزایی باعث شکست پلتفرم شده‌اند.
روند تبلیغ در پلتفرم‌ها
در گذشته بحث تبلیغ به وزارت ارشاد سپرده شده بود و بعد از فعالیت رسمی ساترا، این سازمان متولی حوزه صوت و تصویر فراگیر شد. این که آیا ساترا به این حوزه وارد شده و ورودش چه فرایندی داشته است، سؤالی است که خلعتبری در پاسخ به آن می‌گوید: تبلیغات در لایه تولید، یعنی تولید تبلیغات. ما هم‌اکنون در کشور نزدیک به ۳۵شرکت تولید تبلیغات داریم. از این تعداد، ۳ شرکت جدی‌تر فعالیت می‌کنند و عمده تبلیغات تلویزیونی را این شرکت‌ها به انجام می‌رسانند. در وزارت ارشاد نیز کانون‌های تبلیغاتی وجود دارند که از جانب آن‌ها مجوز‌هایی به این شرکت‌ها داده می‌شود و به‌تازگی نظارت بر این امر هم به ساترا واگذار شده است؛ به این معنا که ساترا در لایه تولید، صدور مجوز و نظارت در این حوزه مسئولیت دارد. البته ما هنوز و فعلا به این حوزه وارد نشده‌ایم؛ اما قصد داریم به‌زودی به لایه اعمال تبلیغات در لایه تولید هم وارد شویم.
تعرفه‌ها و درآمدی که به جیب پلتفرم‌ها می‌رود
معاون تنظیم بازار و توسعه کسب‌وکار ساترا درباره تعرفه‌ای که پلتفرم‌ها اعمال می‌کنند، توضیح می‌دهد: ما به لحاظ قانونی نمی‌توانیم به یک کسب‌وکار بگوییم که تعرفه اعمالی شما این مقدار تومان یا ریال باشد؛ در دنیا هم اینگونه نیست و به‌هیچ‌وجه برای هیچ کسب‌وکاری قیمت تعیین نمی‌شود؛ اما در کشور ما بازار کمی متفاوت است؛ زیرا یک‌سری بازیگر مسلط وجود دارند که بخش عمومی و محتوای خدمت عمومی شامل صداوسیما، تلوبیون و پلتفرم‌های این‌چنینی را شامل می‌شود و این‌ها سهم قابل توجهی از بازار را در اختیار دارند؛ به این معنا که حق انتخاب کاربر محدود می‌شود و تعریف بازار به آن‌ها اطلاق نمی‌شود؛ زیرا در آن صورت بازار، بازاری انحصاری خواهد بود.
توجه به این نکته ضروری است که بر مبنای قوانین رقابتی که در همه کشور‌های جهان وجود دارد، اگر ۲ یا ۳بازیگر مسلط، بالای ۴۰درصد بازار را برای خود داشته باشند، به این بازار در فضای بین‌المللی، بازار انحصاری گفته می‌شود. در این شرایط است که تنظیم‌گر وارد می‌شود و اشکال می‌گیرد و قواعدی وضع می‌کند.
سه شیوه درآمدزایی پلتفرم‌ها
پلتفرم‌ها معمولا از ۳ راه به درآمدزایی می‌رسند؛ نخست از محل تبلیغات که بیشترین درآمد را ایجاد می‌کند. دومین درآمدزایی از محل اشتراک است؛ اما سومین راه از محل ترافیک اینترنتی است که به‌نظر می‌رسد نخستین و سومین راه پردرآمدشدن پلتفرم‌های فعال شده است. تبلیغات در پخش رئالیتی‌شو‌ها یا سریال‌ها باعث می‌شود که درآمد قابل توجهی برای پلتفرم ایجاد شود. استفاده از ترافیک اینترنتی هم از عوامل مهم پردرآمدشدن پلتفرم‌هاست.