چهارده صیغه فعل ماضی

یادگیری چهارده صیغه فعل ماضی در زبان عربی برای هر زبان آموزی ضروری است، زیرا این صیغه ها پایه و اساس درک و کاربرد صحیح زمان گذشته را تشکیل می دهند. تسلط بر صرف فعل ماضی، شامل حالات معلوم، مجهول، نقلی، بعید و استمراری، به شما امکان می دهد تا رویدادهای گذشته را با دقت و وضوح بیان کنید و جملات عربی را به درستی بفهمید. این مقاله راهنمایی جامع و تخصصی برای درک و تسلط بر این مبحث مهم ارائه می دهد.

زبان عربی، به دلیل ساختار غنی و پیچیده اش، درک دقیق زمان افعال را از طریق صیغه های مختلف ضروری می سازد. فعل ماضی به عنوان یکی از زمان های اصلی، بیانگر عملی است که در گذشته به اتمام رسیده است. آگاهی از ۱۴ صیغه این فعل، نه تنها به شما در ساخت جملات صحیح کمک می کند، بلکه در فهم متون ادبی، قرآنی و اخبار عربی نیز نقش کلیدی دارد.

مبانی فعل ماضی و صرف چهارده صیغه فعل ماضی معلوم

فعل ماضی، بیانگر انجام عملی در گذشته ای مشخص است که این عمل به پایان رسیده. این فعل برخلاف فعل مضارع که معرب (قابل تغییر حرکت آخر) است، همیشه مبنی است؛ به این معنی که حرکت حرف آخر آن ثابت می ماند و در اثر عوامل نحوی تغییر نمی کند. این ویژگی مبنی بودن، تشخیص فعل ماضی را ساده تر می کند و آن را از سایر افعال متمایز می سازد.

آشنایی با ریشه فعل (فاء الفعل، عین الفعل، لام الفعل)

در زبان عربی، اکثر افعال ثلاثی مجرد از سه حرف اصلی تشکیل شده اند که به آن ها ریشه فعل گفته می شود. این سه حرف به ترتیب با اصطلاحات «فاء الفعل»، «عین الفعل» و «لام الفعل» شناخته می شوند. شناخت این ریشه ها برای صرف صحیح افعال، به ویژه فعل ماضی، حیاتی است.

• فاء الفعل: اولین حرف ریشه فعل.
• عین الفعل: دومین حرف ریشه فعل.
• لام الفعل: سومین حرف ریشه فعل.

به عنوان مثال، در فعل «کَتَبَ» (نوشت)، حرف ک فاء الفعل، ت عین الفعل، و ب لام الفعل است. حرکات این حروف در صیغه های مختلف تغییر می کنند و ضمائر مخصوص به آن ها افزوده می شوند.

صرف چهارده صیغه فعل ماضی معلوم (ساده)

فعل ماضی معلوم، فعلی است که فاعل آن مشخص و معلوم است. صرف این فعل در چهارده صیغه، بر اساس جنسیت (مذکر و مونث)، تعداد (مفرد، مثنی، جمع) و شخص (غائب، مخاطب، متکلم) صورت می گیرد. هر صیغه دارای یک الگوی خاص برای افزودن پسوندها و تغییر حرکات به ریشه اصلی فعل است.

قواعد کلی ساخت فعل ماضی معلوم

برای ساخت چهارده صیغه فعل ماضی معلوم، پسوندهایی به ریشه فعل اضافه می شوند. اولین صیغه، یعنی مفرد مذکر غائب، بدون هیچ پسوندی و به صورت اصلی ریشه (مانند کَتَبَ) ظاهر می شود. سایر صیغه ها با اضافه شدن ضمائر متصل فاعلی به انتهای فعل ساخته می شوند. این ضمائر، معرف فاعل فعل و مشخص کننده صیغه آن هستند.

شماره صیغه	نام صیغه	ضمیر منفصل	شکل فعل ماضی (مثال: کَتَبَ)	معنی فارسی
۱	مفرد مذکر غائب	هُوَ	کَتَبَ	او نوشت (یک مرد)
۲	مثنای مذکر غائب	هُما	کَتَبا	آن دو نوشتند (دو مرد)
۳	جمع مذکر غائب	هُم	کَتَبوا	آنها نوشتند (چند مرد)
۴	مفرد مؤنث غائب	هِیَ	کَتَبَتْ	او نوشت (یک زن)
۵	مثنای مؤنث غائب	هُما	کَتَبَتا	آن دو نوشتند (دو زن)
۶	جمع مؤنث غائب	هُنَّ	کَتَبْنَ	آنها نوشتند (چند زن)
۷	مفرد مذکر مخاطب	أنتَ	کَتَبْتَ	تو نوشتی (یک مرد)
۸	مثنای مذکر مخاطب	أنتُما	کَتَبْتُما	شما نوشتید (دو مرد)
۹	جمع مذکر مخاطب	أنتُم	کَتَبْتُم	شما نوشتید (چند مرد)
۱۰	مفرد مؤنث مخاطب	أنتِ	کَتَبْتِ	تو نوشتی (یک زن)
۱۱	مثنای مؤنث مخاطب	أنتُما	کَتَبْتُما	شما نوشتید (دو زن)
۱۲	جمع مؤنث مخاطب	أنتُنَّ	کَتَبْتُنَّ	شما نوشتید (چند زن)
۱۳	متکلم وحده	أنا	کَتَبْتُ	من نوشتم
۱۴	متکلم مع الغیر	نحنُ	کَتَبْنا	ما نوشتیم

مثال های کاربردی برای هر صیغه

برای تثبیت درک چهارده صیغه فعل ماضی، به مثال های زیر توجه کنید:

• ۱. کَتَبَ:

  الطالبُ کَتَبَ الدرسَ أمسِ.

  دانشجو دیروز درس را نوشت.

• ۲. کَتَبا:

  الطالبانِ کَتَبا الدرسَ.

  دو دانشجو درس را نوشتند.

• ۳. کَتَبوا:

  الطلابُ کَتَبوا الواجبَ.

  دانشجویان تکلیف را نوشتند.

• ۴. کَتَبَتْ:

  الطالبةُ کَتَبَتْ الرسالةَ.

  دانشجو (زن) نامه را نوشت.

• ۵. کَتَبَتا:

  الطالبتانِ کَتَبَتا المذکرةَ.

  دو دانشجو (زن) یادداشت را نوشتند.

• ۶. کَتَبْنَ:

  الطالباتُ کَتَبْنَ القصصَ.

  دانشجویان (زنان) داستان ها را نوشتند.

• ۷. کَتَبْتَ:

  یا أخي، هل کَتَبْتَ الکتابَ؟

  ای برادرم، آیا کتاب را نوشتی؟

• ۸. کَتَبْتُما:

  یا صدیقيّ، هل کَتَبْتُما التقريرَ؟

  ای دوستم، آیا گزارش را نوشتید؟

• ۹. کَتَبْتُم:

  یا طلاب، هل کَتَبْتُم الامتحَانَ؟

  ای دانشجویان، آیا امتحان را نوشتید؟

• ۱۰. کَتَبْتِ:

  یا أُختي، هل کَتَبْتِ المقالَةَ؟

  ای خواهرم، آیا مقاله را نوشتی؟

• ۱۱. کَتَبْتُما:

  یا فتاتان، هل کَتَبْتُما الدرسَ؟

  ای دو دختر، آیا درس را نوشتید؟

• ۱۲. کَتَبْتُنَّ:

  یا بنات، هل کَتَبْتُنَّ البحثَ؟

  ای دختران، آیا تحقیق را نوشتید؟

• ۱۳. کَتَبْتُ:

  أنا کَتَبْتُ رسالةً إلى صديقي.

  من نامه ای به دوستم نوشتم.

• ۱۴. کَتَبْنا:

  نحنُ کَتَبْنا تقريراً عن المشروع.

  ما گزارشی درباره پروژه نوشتیم.

یکی از قواعد مهم در زبان عربی این است که هرگاه فعل در ابتدای جمله قرار گیرد، همواره به صیغه مفرد (غائب، مذکر یا مؤنث، بسته به فاعل) می آید، حتی اگر فاعل آن جمع باشد. برای مثال: «کَتَبَ الطلابُ الدرسَ» (دانشجویان درس را نوشتند)، نه «کَتَبوا الطلابُ الدرسَ».

نحوه منفی کردن فعل ماضی

منفی کردن فعل ماضی در زبان عربی به دو روش اصلی انجام می شود که هر یک کاربرد خاص خود را دارد:

1. استفاده از ما: متداول ترین روش برای منفی کردن فعل ماضی، افزودن حرف ما قبل از فعل است. این ما یک حرف نفی است و هیچ تغییری در اعراب یا ساختار فعل ایجاد نمی کند.

   • مثال: ما کَتَبَ (او ننوشت)

   • مثال: الطالباتُ ما کَتَبْنَ الواجبَ. (دانشجویان تکلیف را ننوشتند.)

2. استفاده از لم + مضارع مجزوم: اگرچه لم مستقیماً بر فعل ماضی وارد نمی شود، اما این ترکیب یک معنی ماضی منفی ایجاد می کند. لم بر سر فعل مضارع می آید و آن را مجزوم می کند، سپس معنای آن را به ماضی منفی تغییر می دهد. این روش برای بیان نفی قاطع در گذشته به کار می رود.

   • مثال: لم یَکتُبْ (او ننوشت)

   • مثال: الطلابُ لم یَکتُبوا الواجبَ. (دانشجویان تکلیف را ننوشتند.)

فعل ماضی مجهول (ساخت و صرف)

فعل ماضی مجهول، فعلی است که فاعل آن مشخص نیست، نامعلوم است یا اهمیت چندانی ندارد. در این حالت، مفعول به جای فاعل می نشیند و به آن «نائب فاعل» گفته می شود و مرفوع می گردد. کاربرد ماضی مجهول زمانی است که تمرکز جمله بر روی عملی است که انجام شده، نه بر روی انجام دهنده آن.

نحوه ساخت فعل ماضی مجهول

برای ساخت فعل ماضی مجهول از فعل ثلاثی مجرد، قواعد حرکتی خاصی وجود دارد:

1. حرف اول (فاء الفعل) مضموم (دارای ضمه) می شود.

2. حرف دوم (عین الفعل) مکسور (دارای کسره) می شود.

3. حرف سوم (لام الفعل) و بقیه حروف پایانی فعل تغییر نمی کنند.

به عنوان مثال:

فَعَلَ ⬅️ فُعِلَ
کَتَبَ ⬅️ کُتِبَ
شَرِبَ ⬅️ شُرِبَ

نام صیغه	شکل فعل مجهول (مثال: کُتِبَ)	معنی فارسی
مفرد مذکر غائب	کُتِبَ	نوشته شد
مثنای مذکر غائب	کُتِبا	نوشته شدند
جمع مذکر غائب	کُتِبوا	نوشته شدند
مفرد مؤنث غائب	کُتِبَتْ	نوشته شد
مثنای مؤنث غائب	کُتِبَتا	نوشته شدند
جمع مؤنث غائب	کُتِبْنَ	نوشته شدند
مفرد مذکر مخاطب	کُتِبْتَ	نوشته شدی
مثنای مذکر مخاطب	کُتِبْتُما	نوشته شدید
جمع مذکر مخاطب	کُتِبْتُم	نوشته شدید
مفرد مؤنث مخاطب	کُتِبْتِ	نوشته شدی
مثنای مؤنث مخاطب	کُتِبْتُما	نوشته شدید
جمع مؤنث مخاطب	کُتِبْتُنَّ	نوشته شدید
متکلم وحده	کُتِبْتُ	نوشته شدم
متکلم مع الغیر	کُتِبْنا	نوشته شدیم

مثال های کاربردی برای فعل ماضی مجهول

• فُتِحَ البابُ. (در باز شد.)

• قُتِلَ العدوُّ. (دشمن کشته شد.)

• الدرسُ کُتِبَ بیدِ الطالبِ. (درس به دست دانشجو نوشته شد.)

• النافذةُ کُسِرَتْ. (پنجره شکسته شد.)

• الجوائزُ وُزِّعَتْ على الفائزینَ. (جوایز بین برندگان توزیع شد.)

انواع فعل ماضی (از نظر معنا و ساختار)

علاوه بر فعل ماضی ساده (مطلق)، زبان عربی دارای انواع دیگری از فعل ماضی است که هر یک بار معنایی خاص خود را دارند و برای بیان دقیق تر زمان و چگونگی وقوع فعل در گذشته به کار می روند. این انواع شامل ماضی نقلی، ماضی بعید و ماضی استمراری می شوند.

ماضی نقلی در عربی (Present Perfect)

ماضی نقلی فعلی است که بیانگر عملی در گذشته است که اثر یا نتیجه آن تا زمان حال باقی مانده یا ادامه دارد. این فعل شباهت زیادی به زمان حال کامل در زبان انگلیسی (Present Perfect) دارد.

تعریف و کاربرد

ماضی نقلی برای بیان کاری استفاده می شود که در گذشته ای نامعین اتفاق افتاده و تأثیر آن تا کنون وجود دارد. به عنوان مثال، وقتی می گویید: من کتاب را خوانده ام، یعنی عمل خواندن در گذشته انجام شده، اما تأثیر آن (آگاهی از محتوای کتاب) در حال حاضر وجود دارد.

نحوه ساخت: قد + فعل ماضی ساده

ماضی نقلی با افزودن حرف «قد» (به معنی به تحقیق، همانا یا قطعاً) قبل از فعل ماضی ساده ساخته می شود. این قد در اینجا معنی نقلی به فعل می دهد.

فعل	ترجمه
قَد کَتَبَ	نوشته است
قَد کَتَبا	نوشته اند
قَد کَتَبوا	نوشته اند
قَد کَتَبَتْ	نوشته است
قَد کَتَبَتا	نوشته اند
قَد کَتَبْنَ	نوشته اند
قَد کَتَبْتَ	نوشته ای
قَد کَتَبْتُما	نوشته اید
قَد کَتَبْتُم	نوشته اید
قَد کَتَبْتِ	نوشته ای
قَد کَتَبْتُما	نوشته اید
قَد کَتَبْتُنَّ	نوشته اید
قَد کَتَبْتُ	نوشته ام
قَد کَتَبْنا	نوشته ایم

مثال ها و نحوه منفی کردن ماضی نقلی

برای منفی کردن ماضی نقلی، عموماً از «لما» به همراه فعل مضارع مجزوم استفاده می شود. «لما» فعلی که پس از آن می آید را مجزوم می کند و معنای نفی ماضی نقلی را افاده می دهد.

• مثال مثبت: قَد قَرأتُ الکتابَ. (من کتاب را خوانده ام.)

• مثال منفی: لَمّا أقرأْ الکتابَ. (هنوز کتاب را نخوانده ام.)

• الطالباتُ قَد حضَرْنَ. (دختران حاضر شده اند.)

• الطالباتُ لَمّا یَحضُرْنَ. (دختران هنوز حاضر نشده اند.)

ماضی بعید در عربی (Past Perfect)

ماضی بعید فعلی است که نشان دهنده عملی است که در گذشته، پیش از وقوع عمل دیگری در گذشته، به پایان رسیده است.

تعریف و کاربرد

این زمان برای بیان تقدم یک فعل در گذشته نسبت به فعل دیگر در گذشته به کار می رود. به عنوان مثال، وقتی رسیدم، او رفته بود که رفته بود ماضی بعید است و قبل از رسیدم اتفاق افتاده است.

نحوه ساخت: فعل ناقصه کان (صرف شده) + فعل ماضی ساده

ماضی بعید با استفاده از فعل ناقصه «کان» (به معنای بودن یا شدن) که به صیغه مناسب صرف شده، به همراه فعل ماضی ساده ساخته می شود. فعل «کان» باید با فاعل اصلی جمله از نظر جنسیت و تعداد مطابقت داشته باشد.

فعل	ترجمه
کانَ کَتَبَ	نوشته بود
کانا کَتَبا	نوشته بودند
کانوا کَتَبوا	نوشته بودند
کانتْ کَتَبَتْ	نوشته بود
کانَتا کَتَبَتا	نوشته بودند
کُنَّ کَتَبْنَ	نوشته بودند
کُنتَ کَتَبْتَ	نوشته بودی
کُنتُما کَتَبْتُما	نوشته بودید
کُنتُم کَتَبْتُم	نوشته بودید
کُنتِ کَتَبْتِ	نوشته بودی
کُنتُما کَتَبْتُما	نوشته بودید
کُنتُنَّ کَتَبْتُنَّ	نوشته بودید
کُنتُ کَتَبْتُ	نوشته بودم
کُنّا کَتَبْنا	نوشته بودیم

مثال ها و نحوه منفی کردن ماضی بعید

برای منفی کردن ماضی بعید، می توان ما را قبل از «کان» یا بین «کان» و فعل ماضی ساده قرار داد.

• مثال مثبت: کانَ ذَهَبَ إلی السوقِ قَبلَ أن أصلَ. (او قبل از اینکه من برسم به بازار رفته بود.)

• مثال منفی (روش اول): ما کانَ ذَهَبَ إلی السوقِ. (او به بازار نرفته بود.)

• مثال منفی (روش دوم): کانَ ما ذَهَبَ إلی السوقِ. (او به بازار نرفته بود.)

ماضی استمراری در عربی (Past Continuous)

ماضی استمراری نشان دهنده عملی است که در گذشته به صورت مداوم، تدریجی، یا تکراری انجام می شده است.

تعریف و کاربرد

این زمان برای توصیف عملی به کار می رود که در یک بازه زمانی در گذشته در حال انجام بوده یا عادت و استمرار آن را در گذشته نشان می دهد. به عنوان مثال، وقتی رسیدم، او داشت کتاب می خواند که داشت می خواند بیانگر استمرار عمل در گذشته است.

نحوه ساخت: فعل ناقصه کان (صرف شده) + فعل مضارع مرفوع

ماضی استمراری با ترکیب فعل ناقصه «کان» (صرف شده بر اساس صیغه) و فعل مضارع مرفوع (بدون تغییر اعراب) ساخته می شود. هر دو جزء باید با فاعل جمله از نظر جنسیت و تعداد هماهنگ باشند.

فعل	ترجمه
کانَ یَکتُبُ	می نوشت
کانا یَکتُبانِ	می نوشتند
کانوا یَکتُبُونَ	می نوشتند
کانتْ تَکتُبُ	می نوشت
کانَتا تَکتُبانِ	می نوشتند
کُنَّ یَکتُبْنَ	می نوشتند
کُنتَ تَکتُبُ	می نوشتی
کُنتُما تَکتُبانِ	می نوشتید
کُنتُم تَکتُبُونَ	می نوشتید
کُنتِ تَکتُبینَ	می نوشتی
کُنتُما تَکتُبانِ	می نوشتید
کُنتُنَّ تَکتُبْنَ	می نوشتید
کُنتُ أکتُبُ	می نوشتم
کُنّا نَکتُبُ	می نوشتیم

مثال ها و نحوه منفی کردن ماضی استمراری

برای منفی کردن ماضی استمراری، می توان از «ما» قبل از «کان» یا «لا» بین «کان» و فعل مضارع استفاده کرد.

• مثال مثبت: کانوا یَدرُسونَ کُلَّ یومٍ. (آنها هر روز درس می خواندند.)

• مثال منفی (روش اول): ما کانوا یَدرُسونَ کُلَّ یومٍ. (آنها هر روز درس نمی خواندند.)

• مثال منفی (روش دوم): کانوا لا یَدرُسونَ کُلَّ یومٍ. (آنها هر روز درس نمی خواندند.)

نکات تکمیلی و راهکارهای یادگیری موثر فعل ماضی

تسلط بر چهارده صیغه فعل ماضی نیازمند تمرین مداوم و استفاده از تکنیک های یادگیری مؤثر است. در این بخش، به برخی نکات کلیدی و راهکارهای عملی برای افزایش درک و حفظ صیغه های فعل ماضی می پردازیم.

نکات کلیدی در تشخیص صیغه های فعل ماضی

تشخیص صحیح صیغه های فعل ماضی در جملات، اساس فهم معنای دقیق آن هاست. توجه به ضمائر متصل به فعل، مهم ترین کلید در این زمینه است:

• سه صیغه مفرد مذکر غائب، مثنای مذکر غائب، و جمع مذکر غائب: این صیغه ها به ترتیب دارای هیچ ضمیری، الف تثنیه و واو جماعت هستند. (کَتَبَ، کَتَبا، کَتَبوا)
• صیغه مفرد مؤنث غائب: دارای ت ساکن متصل به آخر فعل است. (کَتَبَتْ)
• صیغه مثنای مؤنث غائب: دارای تا متصل است. (کَتَبَتا)
• صیغه جمع مؤنث غائب: دارای نَ متصل به آخر فعل است که به نون نسوه مشهور است. (کَتَبْنَ)
• صیغه های مخاطب: تمامی صیغه های مخاطب (مذکر و مؤنث، مفرد، مثنی، جمع) با ت متحرک (تَ، تِ، تُما، تُم، تُنَّ) شروع می شوند. (کَتَبْتَ، کَتَبْتِ، کَتَبْتُما، کَتَبْتُم، کَتَبْتُنَّ)
• صیغه های متکلم: صیغه های متکلم وحده (من) با تُ و متکلم مع الغیر (ما) با نا به پایان می رسند. (کَتَبْتُ، کَتَبْنا)

چالش های رایج در یادگیری ماضی و راه حل ها

زبان آموزان ممکن است در یادگیری فعل ماضی با چالش هایی روبرو شوند:

• صیغه های مشابه ظاهری: برخی صیغه ها مانند کَتَبْتُما برای مثنای مذکر و مؤنث مخاطب یکسان هستند. راه حل آن توجه به فاعل جمله یا سیاق کلام است.
• حفظ کردن معنی و شکل: تعداد ۱۴ صیغه ممکن است در ابتدا زیاد به نظر برسد. تکرار و تمرین همراه با استفاده از مثال های متنوع، به تثبیت آن ها کمک می کند.
• تفاوت بین ما و لما در منفی سازی: ما برای نفی مطلق ماضی است، در حالی که لما با مضارع مجزوم می آید و معنای هنوز نه یا نفی قطعی تر را القا می کند. دقت به این تفاوت ها ضروری است.

روش های موثر برای حفظ چهارده صیغه ماضی

یادگیری و حفظ چهارده صیغه فعل ماضی با روش های ساختارمند می تواند مؤثرتر باشد:

1. تمرین با افعال مختلف: صرف چندین فعل رایج مانند (ذَهَبَ، عَلِمَ، شَرِبَ، فَتَحَ) در هر ۱۴ صیغه، به درونی سازی الگوها کمک می کند.
2. یادگیری به صورت گروهی: صیغه ها را در گروه های سه گانه (غائب، مخاطب، متکلم) و سپس بر اساس جنسیت و تعداد (مفرد، مثنی، جمع) یاد بگیرید.
3. استفاده از جدول و نمودار: جداول بصری مانند جداول ارائه شده در این مقاله، به سازماندهی اطلاعات و تسهیل حفظ کردن کمک می کنند.
4. صرف شفاهی و کتبی: بارها و بارها صیغه ها را شفاهی تکرار کنید و سپس آن ها را بنویسید تا هم حافظه شنیداری و هم حافظه دیداری شما فعال شود.
5. ساخت جملات کاربردی: با هر صیغه جملات ساده بسازید تا کاربرد عملی آن را درک کنید.

با رعایت این نکات و تمرین مداوم، می توانید به سرعت بر چهارده صیغه فعل ماضی تسلط پیدا کرده و این مهارت را به پایه محکمی برای یادگیری سایر مباحث صرف عربی تبدیل کنید.

تمرینات کاربردی برای تسلط بر چهارده صیغه فعل ماضی

برای تثبیت آموخته های خود و سنجش میزان تسلط بر چهارده صیغه فعل ماضی، تمرینات زیر را انجام دهید. پاسخ های پیشنهادی در ادامه ارائه شده اند تا بتوانید عملکرد خود را ارزیابی کنید.

تمرین ۱: صرف فعل ماضی

فعل «ذَهَبَ» (به معنی رفت) را در ۱۴ صیغه ماضی معلوم و مجهول صرف کنید و ترجمه آن را بنویسید.

صرف فعل «ذَهَبَ» در ۱۴ صیغه ماضی معلوم

شماره صیغه	نام صیغه	شکل فعل ماضی	معنی فارسی
۱	مفرد مذکر غائب	ذَهَبَ	او رفت (یک مرد)
۲	مثنای مذکر غائب	ذَهَبا	آن دو رفتند (دو مرد)
۳	جمع مذکر غائب	ذَهَبوا	آنها رفتند (چند مرد)
۴	مفرد مؤنث غائب	ذَهَبَتْ	او رفت (یک زن)
۵	مثنای مؤنث غائب	ذَهَبَتا	آن دو رفتند (دو زن)
۶	جمع مؤنث غائب	ذَهَبْنَ	آنها رفتند (چند زن)
۷	مفرد مذکر مخاطب	ذَهَبْتَ	تو رفتی (یک مرد)
۸	مثنای مذکر مخاطب	ذَهَبْتُما	شما رفتید (دو مرد)
۹	جمع مذکر مخاطب	ذَهَبْتُم	شما رفتید (چند مرد)
۱۰	مفرد مؤنث مخاطب	ذَهَبْتِ	تو رفتی (یک زن)
۱۱	مثنای مؤنث مخاطب	ذَهَبْتُما	شما رفتید (دو زن)
۱۲	جمع مؤنث مخاطب	ذَهَبْتُنَّ	شما رفتید (چند زن)
۱۳	متکلم وحده	ذَهَبْتُ	من رفتم
۱۴	متکلم مع الغیر	ذَهَبْنا	ما رفتیم

صرف فعل «ذَهَبَ» در ۱۴ صیغه ماضی مجهول (لازم به مجهول شدن نیست)

توجه: فعل «ذَهَبَ» یک فعل لازم (ناگذر) است، به این معنی که مفعول به نمی پذیرد و لذا به صورت مجهول صرف نمی شود. افعال لازم تنها به صورت معلوم به کار می روند. این نکته مهمی است که در صرف افعال باید به آن توجه داشت.

برای اینکه تمرین مجهول کردن فعل را انجام دهید، فعل «أَکَلَ» (خورد) را به جای «ذَهَبَ» در ۱۴ صیغه ماضی مجهول صرف کنید:

صرف فعل «أَکَلَ» در ۱۴ صیغه ماضی مجهول

نام صیغه	شکل فعل ماضی مجهول	معنی فارسی
مفرد مذکر غائب	أُکِلَ	خورده شد
مثنای مذکر غائب	أُکِلا	خورده شدند
جمع مذکر غائب	أُکِلوا	خورده شدند
مفرد مؤنث غائب	أُکِلَتْ	خورده شد
مثنای مؤنث غائب	أُکِلَتا	خورده شدند
جمع مؤنث غائب	أُکِلْنَ	خورده شدند
مفرد مذکر مخاطب	أُکِلْتَ	خورده شدی
مثنای مذکر مخاطب	أُکِلْتُما	خورده شدید
جمع مذکر مخاطب	أُکِلْتُم	خورده شدید
مفرد مؤنث مخاطب	أُکِلْتِ	خورده شدی
مثنای مؤنث مخاطب	أُکِلْتُما	خورده شدید
جمع مؤنث مخاطب	أُکِلْتُنَّ	خورده شدید
متکلم وحده	أُکِلْتُ	خورده شدم
متکلم مع الغیر	أُکِلْنا	خورده شدیم

تمرین ۲: تشخیص صیغه و نوع ماضی

نوع و صیغه افعال ماضی در جملات زیر را مشخص کنید:

1. قَد کَتَبَتْ مریمُ الواجبَ. (نوع و صیغه؟)

   پاسخ: ماضی نقلی، مفرد مؤنث غائب

2. الطلابُ کَتَبوا الدرسَ. (نوع و صیغه؟)

   پاسخ: ماضی ساده معلوم، جمع مذکر غائب

3. کُتِبَ الکتابُ. (نوع و صیغه؟)

   پاسخ: ماضی مجهول، مفرد مذکر غائب

4. هَل کُنتُم تُشاهدونَ الفیلمَ؟ (نوع و صیغه؟)

   پاسخ: ماضی استمراری، جمع مذکر مخاطب

5. کُنّا قَد سافَرْنا قبلَ وصولِکَ. (نوع و صیغه؟)

   پاسخ: ماضی بعید، متکلم مع الغیر

6. أنتِ ذَهَبْتِ إلی السوقِ. (نوع و صیغه؟)

   پاسخ: ماضی ساده معلوم، مفرد مؤنث مخاطب

تمرین ۳: تبدیل افعال ماضی

جملات زیر را مطابق دستور تغییر دهید:

1. قَرأَ الطالبُ الکتابَ. (به ماضی مجهول تبدیل کنید)

   پاسخ: قُرِئَ الکتابُ.

2. فُتِحَتْ الأبوابُ. (به ماضی معلوم تبدیل کنید)

   پاسخ: فَتَحَتْ الفتاتُ الأبوابَ. (یا هر فاعل مناسب دیگر)

3. الطالباتُ کُنَّ یَدرُسنَ. (به ماضی نقلی تبدیل کنید)

   پاسخ: الطالباتُ قَد دَرَسْنَ.

4. ذَهَبْتُما إلی المدرسةِ. (به ماضی بعید تبدیل کنید)

   پاسخ: کُنتُما ذَهَبْتُما إلی المدرسةِ.

5. المعلمُ قَد شَرَحَ الدرسَ. (به ماضی استمراری تبدیل کنید)

   پاسخ: المعلمُ کانَ یَشرَحُ الدرسَ.

جمع بندی

در این مقاله به بررسی چهارده صیغه فعل ماضی در زبان عربی پرداختیم و آموختیم که این صیغه ها بر اساس جنسیت، تعداد و شخص (غائب، مخاطب، متکلم) تقسیم بندی می شوند. شناخت دقیق فعل ماضی و انواع آن، از جمله ماضی ساده معلوم، ماضی مجهول، ماضی نقلی، ماضی بعید و ماضی استمراری، نقش بنیادینی در فهم و کاربرد صحیح زبان عربی دارد.

با یادگیری نحوه ساخت هر صیغه، شناسایی ضمائر متصل و آگاهی از قواعد منفی سازی، می توانید به طور مؤثری به زبان عربی صحبت و در آن مطالعه کنید. تسلط بر این مبحث با تکیه بر مثال های متعدد و تمرینات کاربردی که ارائه شد، امکان پذیر است. تمرین مداوم با افعال گوناگون و ساخت جملات متنوع، کلید اصلی برای درونی سازی این قواعد و استفاده روان از آن ها در گفتار و نوشتار است. این دانش، شما را برای فراگیری مباحث پیشرفته تر صرف و نحو عربی آماده می سازد.