نزدیک به ۶۵ میلیون نفر جمعیت کشور شهر نشین هستند و تعداد شهر های ایران از مرز ۱۳۰۰ شهر گذشته در حالی که قبل از پیروزی انقلاب تعداد شهر ها حدود ۴۵۰ شهر بوده است. پس از انقلاب سال ها طول کشید تا قانون تشکیلات وظایف و انتخابات شورای های اسلامی کشور و انتخابات شهرداری در مورخ ۱/۳/۱۳۷۵ به تصویب مجلس برسد. اولین انتخابات شورای اسلامی در سال ۱۳۷۷ برگزار و از این به بعد شهرداران توسط شورا های اسلامی شهر ها انتخاب می شد. ایجاد مدیریت یکپارچه شهری که به صورت لایحه در دولت آقای روحانی به مجلس رفت کم کم تغییر ماهیت داده و تبدیل به طرح شد؛ لذا قانون جامع مدیریت شهری و روستایی از سال ۱۴۰۰ به صورت طرح در دستور رسیدگی مجلس شورای اسلامی قرار گرفت اما تاکنون از مجلس بیرون نیامده است. مجلس می تواند قبل از انتخابات شورای هفتم به رسیدگی سرعت دهد تا نتیجه آن در انتخابات آینده مورد استفاده قرار گیرد.
دراین قانون امکان روشن شدن ۲۱ موردی که براساس برنامه های ۵ ساله سوم باید از دولت به شهرداری ها منتقل شود نیز وجود دارد. این طرح ۱۳۷ ماده دارد و در چند بخش ازجمله شورا های شهر و روستا شهرداری ها و دهیاری ها شهرسازی و معماری حمل ونقل و ترافیک خدمات شهری و محیط زیست و… پرداخته است. با توجه به نظر وزیر کشور که اخیراً از انتخاب شهرداران به صورت مستقیم توسط مردم سخن رانده مناسب است یک بار دیگر مساله انتخاب شهرداران توسط مردم مورد بررسی قرار گرفته و اگر قرار است به زودی اقدامی صورت گیرد از هم اکنون در قانون مدیریت یکپارچه شهری رسیدگی و تدوین مدنظر قرار گرفته شود.
برای انتخابات شهرداران در سراسر جهان روش های مختلفی استفاده شده که هر یک مزیت ها و معایبی دارند. در جلسه ۱۲ آنلاین ۱۴۰۲ به پیشنهاد وزارت کشور و براساس اصل ۱۳۹ قانون ا ساسی هیات وزیران شرایط تصدی سمت شهردار را اصلاح کرد و این آخرین تغییرات بود. بحث سابقه مدنظر قرار گرفت و محدودیت سنی برداشته شد اما باز به مساله انتخاب شهردار به صورت مستقیم پرداخته نشد.
در قوانین فعلی شهردار برای ۴ سال انتخاب می شود و نمی تواند همزمان عضو هیچ یک از شورا های اسلامی شهر و روستا باشدو با انتخاب توسط شورای شهر با حکم وزیر کشور یا استانداری مشغول به کار می شود البته شرایط احراز تصدی سمت شهرداری نیز در قوانین مشخص است. به نظر می آید با توجه به تجربه های جهانی در دولت ها و شهرداری ها و شورا های شهر آنچه تا به حال بهترین عملکرد داشته و متاسفانه در قانون مدیریت شهری ایران از آن عدول شده است بحث عضویت رئیس دولت وزرا و شهرداران ابتدا در مجلس های قانون گذاری و محلی و بعد امکان حضور در پست مدنظر است برای مثال در انگلستان نخست وزیر ابتدا باید رای مردم را داشته و با حضور در پارلمان می تواند به سمت نخست وزیر با وزیر منصوب شود. در فرانسه شهرداران باید ابتدا رای مردم را در شورا های شهر به دست بیاورند و بعد می توانند مورد انتخاب اعضای شورای شهر برای سمت شهرداری قرار گیرند. جالب اینکه با دریافت سمت شهردار یا نخست وزیری یا وزیری همچنان عضو پارلمان یا عضو شورا نیز خواهد ماند.
بنظر می رسد انتخاب مستقیم شهردار توسط مردم دور زدن و نادیده گرفتن شورای شهر است ولی می توان با تغییر و تکمیل قوانین موجود و لزوم اعمال نظر مردم در انتخاب شهردار از این روش استفاده کرد به صورتی که احزاب و گروه ها و مردم با انتخاب اعضای شورای شهر نگاهی هم به شهردار مدنظر خود داشته باشند و شهردار را از میان اعضای شورای شهر با حفظ عضویت در شورای شهر انتخابات کنند. بدین صورت هم انتخابات پرشورتر می شود و هم شهردار رای مردم را دارد و هم اعضای شورای شهر در انتخاب شهردار دور نخورده و تضعیف نمی شوند.
رئیس سابق شورای شهر تهران