میلگرد، مثل ستون فقراتِ پنهانِ بتن است؛ دیده نمی شود، اما اگر درست انتخاب نشود، همه چیز را با خود می لرزاند. وزن میلگرد هم دقیقاً همان عددی است که میان خرید مطمئن و هزینه ی اضافه یا کسریِ دردسرساز فاصله می اندازد. وقتی حرف از شاخه ی ۱۲ متری می شود، یعنی با واحدی طرفیم که در بازار ایران رایج است و بیشتر قیمت گذاری ها، بارگیری ها و برآوردها روی همین مبنا می چرخد.
چرا دانستن وزن میلگرد مهم است؟
وزن میلگرد فقط یک عدد روی کاغذ نیست؛ زبان مشترکِ فروشنده، خریدار، پیمانکار و حسابدار پروژه است. در بازار، میلگرد معمولاً کیلویی معامله می شود، حتی اگر شما شاخه ای تحویل بگیرید. پس وزن، تبدیل کننده ی شاخه به پول است.
از طرف دیگر، وزن میلگرد روی این موارد اثر مستقیم دارد:
- برآورد هزینه ی خرید و حمل ونقل
- کنترل کسری یا اضافه وزن در بار تحویلی
- محاسبه ی مقدار مصرف در پروژه و مدیریت موجودی کارگاه
- مقایسه ی برندها وقتی قطر واقعی با قطر اسمی تفاوت دارد
- محاسبه ی تعداد شاخه از روی تناژ و برعکس، برای سفارش دقیق تر
میلگرد شاخه ۱۲ متری یعنی چه؟
شاخه ۱۲ متری یعنی میلگرد به صورت تکه های مستقیم با طول استاندارد ۱۲ متر تولید و عرضه می شود. این طول، عرف بازار ایران است و بیشتر کارخانه ها تولید شاخه ای را حول همین اندازه تنظیم می کنند.
مزیت شاخه ی ۱۲ متری روشن است:
اندازه ثابت، برآورد ساده تر، چیدمان و حمل ونقل استانداردتر، و کنترل وزن و تعداد راحت تر.
تفاوت شاخه ۱۲ متری با کلاف
میلگرد کلاف، معمولاً در قطرهای پایین تر عرضه می شود و به شکل رول های پیچیده است. تفاوت اصلی اینجاست:
- شاخه: مستقیم، آماده ی برش و اجرا، طول ثابت
- کلاف: منعطف، مناسب خم کاری و خاموت زنی، طول های متغیر در یک رول
در عمل، میلگردهای سایز پایین تر (مثل ۸، ۱۰ و گاهی ۱۲) ممکن است هم شاخه ای باشند هم کلافی؛ اما سایزهای بالاتر عمدتاً شاخه ای اند.
سایزهای رایج میلگرد در بازار ایران
در بازار ایران، سایزهای پرمصرف از قطر ۸ میلی متر شروع می شوند و تا ۳۲ میلی متر (و بالاتر) ادامه دارند. رایج ترین بازه ها برای خرید عمومی و پروژه های ساختمانی معمولاً همین هاست:
- سایزهای سبک و پرکاربرد در خاموت و آرماتوربندی های ریزتر: ۸ تا ۱۲
- سایزهای رایج در سازه های بتنی و اسکلت: ۱۴ تا ۲۰
- سایزهای سنگین تر برای مقاطع خاص و پروژه های بزرگ تر: ۲۲ تا ۳۲
روش محاسبه وزن میلگرد شاخه ۱۲ متری
فرمول استاندارد محاسبه وزن میلگرد
یک فرمول ساده و جاافتاده در بازار و کارگاه وجود دارد که وزن میلگرد را بر اساس قطر اسمی به شما می دهد:
وزن هر متر میلگرد (کیلوگرم) ≈ قطر² ÷ ۱۶۲
اگر شاخه ۱۲ متری باشد، کافی است وزن هر متر را در ۱۲ ضرب کنید:
وزن شاخه ۱۲ متری (کیلوگرم) ≈ (قطر² ÷ ۱۶۲) × ۱۲
این فرمول، نسخه ی کارگاهیِ یک حقیقت فیزیکی است: حجمِ میلگرد با سطح مقطعش بالا می رود و سطح مقطع هم با مربع قطر رشد می کند.
جدول چگالی و عدد ثابت مورد استفاده در محاسبه
عدد ۱۶۲ از ترکیب چند عامل می آید: چگالی فولاد (حدود ۷٫۸۵ گرم بر سانتی متر مکعب)، تبدیل واحدها، و ساده سازی برای محاسبه ی سریع.
این یعنی فرمول برای برآورد و کنترل خرید بسیار کاربردی است، ولی ممکن است با وزن کاتالوگ کارخانه چند درصد اختلاف جزئی داشته باشد.
مثال سریع محاسبه برای یک سایز پرمصرف
فرض کنید میلگرد سایز ۱۶ می خواهید و شاخه ها ۱۲ متری هستند:
- وزن هر متر ≈ ۱۶² ÷ ۱۶۲ = ۲۵۶ ÷ ۱۶۲ ≈ ۱٫۵۸ کیلوگرم
- وزن شاخه ۱۲ متری ≈ ۱٫۵۸ × ۱۲ ≈ ۱۸٫۹۶ کیلوگرم
پس هر شاخه میلگرد ۱۶ حدوداً نزدیک ۱۹ کیلوگرم است.
جدول وزن میلگرد در شاخه ۱۲ متری (سایزهای رایج بازار)
نکته مهم: وزن های زیر وزن تئوریک هستند؛ یعنی بر اساس قطر اسمی و فرمول استاندارد به دست آمده اند. در بازار، وزن واقعی می تواند کمی کم وزیاد شود.
وزن میلگرد سایز ۸ تا ۱۲ در شاخه ۱۲ متری
|
سایز میلگرد (میلی متر) |
وزن تقریبی هر شاخه ۱۲ متری (کیلوگرم) |
|---|---|
|
۸ |
۴٫۷۴ |
|
۱۰ |
۷٫۴۱ |
|
۱۲ |
۱۰٫۶۷ |
وزن میلگرد سایز ۱۴ تا ۲۰ در شاخه ۱۲ متری
|
سایز میلگرد (میلی متر) |
وزن تقریبی هر شاخه ۱۲ متری (کیلوگرم) |
|---|---|
|
۱۴ |
۱۴٫۵۲ |
|
۱۶ |
۱۸٫۹۶ |
|
۱۸ |
۲۴٫۰۰ |
|
۲۰ |
۲۹٫۶۳ |
وزن میلگرد سایز ۲۲ تا ۳۲ در شاخه ۱۲ متری
|
سایز میلگرد (میلی متر) |
وزن تقریبی هر شاخه ۱۲ متری (کیلوگرم) |
|---|---|
|
۲۲ |
۳۵٫۸۵ |
|
۲۴ |
۴۲٫۶۷ |
|
۲۶ |
۵۰٫۰۷ |
|
۲۸ |
۵۸٫۰۷ |
|
۳۰ |
۶۶٫۶۷ |
|
۳۲ |
۷۵٫۸۵ |
چرا وزن های اعلامی کارخانه ها کمی متفاوت است؟
این اختلاف ها معمولاً از واقعیت تولید صنعتی می آیند؛ جایی که فولاد مثل خط کش میلی متریِ آزمایشگاهی رفتار نمی کند و استانداردها هم دامنه ی مجاز دارند.
دلایل رایج تفاوت وزن:
- تلرانس تولید در قطر و وزن، در محدوده ی استاندارد مجاز
- تفاوت استانداردهای تولید (ملی ایران، روسی، اروپایی و…) و محدوده های پذیرش
- تفاوت قطر واقعی با قطر اسمی، به خصوص در بعضی برندها یا سری های تولید
- اختلاف های جزئی در شکل آج و عمق آن (اثر کم، اما بی تأثیر هم نیست)
- تغییرات جزئی در ترکیب و فرآیند تولید که روی وزن نهایی اثر می گذارد
به زبان ساده: دو میلگرد با نام یکسان ممکن است در دست شما دقیقاً یکسان نباشند.
عوامل مؤثر بر تفاوت وزن میلگرد در بازار
تلرانس تولید و استانداردهای مجاز
کارخانه ها مجازند در یک بازه ی مشخص، کمی بالاتر یا پایین تر از وزن تئوریک تولید کنند. این بازه، بسته به استاندارد تولید می تواند فرق کند. نتیجه اش این می شود که وزن شاخه ی ۱۲ متری شما، همیشه دقیقاً همان عدد جدول نیست.
تفاوت استانداردها
استانداردها فقط درباره ی وزن نیستند؛ درباره ی خواص مکانیکی، شکل آج، حداقل ها و حداکثرها هم حرف می زنند. وقتی کارخانه ای با استاندارد متفاوت تولید می کند، طبیعی است وزنِ نهایی هم کمی تغییر کند.
آجدار یا ساده بودن و اثر آن بر وزن واقعی
اثر آج روی وزن معمولاً خیلی بزرگ نیست، اما شکل آج و نحوه ی نورد می تواند باعث اختلاف های کوچک شود. در کنترل خرید، عامل تعیین کننده تر معمولاً قطر واقعی و تلرانس تولید است، نه صرفاً آجدار یا ساده بودن.
برند/کارخانه و تفاوت قطر واقعی با قطر اسمی
گاهی میلگردی که روی فاکتور ۱۶ نوشته شده، در اندازه گیری دقیق، کمی کمتر یا بیشتر از ۱۶ است. همین کمی چون در مربع قطر وارد می شود، می تواند وزن را محسوس تغییر دهد؛ مخصوصاً در سایزهای بالاتر.
چطور وزن میلگرد را هنگام خرید کنترل کنیم؟
کنترل وزن، یعنی مطمئن شوید پولی که می دهید، دقیقاً برابر فولادی است که تحویل می گیرید. چند روش عملی و قابل اجرا:
روش توزین: باسکول و محاسبه تعداد شاخه
- وزن کل بار را با باسکول بگیرید (تریلی/کامیون با بار و بدون بار یا باسکول محموله)
- تعداد شاخه ها را دقیق بشمارید یا از بندیل ها شمارش استاندارد بگیرید
- وزن میانگین هر شاخه را از تقسیم وزن کل بر تعداد شاخه به دست بیاورید
- عدد به دست آمده را با وزن تئوریک جدول مقایسه کنید
تطبیق وزن با جدول اشتال یا کاتالوگ کارخانه
اگر کاتالوگ یا برگه مشخصات همان کارخانه در دسترس است، بهترین مرجع برای وزن واقعی کارخانه ای همان است. جدول های عمومی برای برآورد عالی اند، اما کاتالوگ کارخانه برای کنترل دقیق تر کاربردی تر است.
چک لیست سریع برای جلوگیری از کسری وزن
- بندیل ها پلمپ و لیبل دار باشند و مشخصات خوانا باشد
- سایز، گرید و کارخانه با فاکتور تطبیق داشته باشد
- وزن باسکول با وزن فاکتور اختلاف غیرعادی نداشته باشد
- اگر امکانش هست چند شاخه به صورت تصادفی طول گیری و قطرسنجی شوند
- تعداد شاخه ها، نه حدسی بلکه واقعی شمرده شود
نکات مهم برای برآورد پروژه
تبدیل وزن به تعداد شاخه (و برعکس)
اگر وزن یک شاخه را دارید، تبدیل ها ساده می شود:
- تعداد شاخه ≈ وزن کل موردنیاز ÷ وزن هر شاخه
- وزن کل ≈ تعداد شاخه × وزن هر شاخه
این تبدیل، در سفارش گذاری خیلی نجات دهنده است؛ چون فروشنده ممکن است تناژ بگیرد، اما شما در کارگاه با شاخه سروکار دارید.
ضریب پرت و ضایعات در کارگاه
هیچ پروژه ای بدون پرت نیست. برش ها، خم ها، خطاهای اجرایی، دوباره کاری ها و محدودیت های طولی باعث می شود بخشی از میلگرد به فولاد مصرف شده تبدیل نشود.
برای برآورد واقع بینانه، در نظر گرفتن ضریب پرت ضروری است؛ مقدارش به نوع پروژه، دقت تیم اجرا و جزئیات نقشه بستگی دارد.
پیشنهاد یک روش سریع برای برآورد خرید
اگر می خواهید سریع و قابل اتکا خرید را جمع بندی کنید:
- از نقشه یا متره، وزن تقریبی میلگرد موردنیاز را به تفکیک سایز استخراج کنید
- برای هر سایز، وزن شاخه ۱۲ متری را از جدول بردارید
- وزن هر سایز را به تعداد شاخه تبدیل کنید تا سفارش گذاری شفاف شود
- کمی پرت منطقی در نظر بگیرید تا کارگاه در میانه ی کار قفل نشود
- در نهایت تناژ کلی را کنترل کنید تا با ظرفیت حمل و زمان بندی خرید هماهنگ باشد
منبع: https://www.ahanwork.com/blog/weights-table-rebar/
سوالات متداول
وزن میلگرد شاخه ۱۲ متری دقیقاً باید چقدر باشد؟
وزن دقیق به کارخانه، استاندارد تولید و تلرانس مجاز بستگی دارد. جدول ها وزن تئوریک را نشان می دهند و وزن واقعی ممکن است کمی اختلاف داشته باشد.
برای محاسبه سریع وزن میلگرد بدون جدول چه کنم؟
فرمول قطر² ÷ ۱۶۲ برای وزن هر متر بهترین میان بر است. سپس در ۱۲ ضرب کنید تا وزن شاخه ۱۲ متری به دست آید.
اختلاف وزن میلگردها نشانه تقلب است؟
نه همیشه. اختلاف های کوچک می تواند در بازه ی مجاز استاندارد باشد. اما اگر اختلاف زیاد و غیرعادی باشد، باید با باسکول، شمارش شاخه و در صورت امکان اندازه گیری قطر بررسی شود.
میلگرد کلاف از شاخه سبک تر است؟
به طور ذاتی نه؛ وزن تابع قطر و طول است. اما چون کلاف معمولاً در سایزهای پایین تر عرضه می شود، در عمل سبک تر به نظر می رسد.
وزن میلگرد آجدار با ساده خیلی فرق دارد؟
اختلاف معمولاً زیاد نیست. تغییرات اصلی وزن بیشتر از تلرانس قطر و تفاوت استاندارد یا کارخانه می آید تا صرفاً آجدار بودن.