فرار مغزها از ایران ۵۰ میلیارد دلار در سال آب می‌خورد

فرار مغزها از ایران ۵۰ میلیارد دلار در سال آب می‌خورد

مهاجرت می‌تواند ناشی از برداشت ایرانیان بسیار ماهر در مورد پتانسیل شغلی و درآمد خود باشد. به نقل از اتاق فکر Migration Policy Institute، اکثر ایرانیانی که در خارج از کشور تحصیل می‌کنند، پس از فارغ‌التحصیلی برنمی‌گردند، بلکه تخصص خود را در کشورهای محل اقامت خود به کار می‌گیرند. عوامل زیرساختی که متناسب با رشد سریع جمعیت توسعه نیافته و همچنین رشوه، فساد و سوء مدیریت که تأثیر منفی قابل توجهی بر کیفیت زندگی مردم داشته است بر این موضوع تاثیر می‌گذارند. در این میان، رقبای غربی مدت‌هاست که دانشمندان و دیگر کارشناسان را تشویق به ترک ایران کرده‌اند.

منتقدان می‌گویند این «فرار مغزها» به کمبود تخصص، نوآوری و بهره‌وری کمک کرده است و مانع پیشرفت در اقتصاد و نهادهای فرهنگی ایران شده است. جمعیت ایران از سال ۱۹۷۹ تا ۲۰۱۹ بیش از دو برابر شده و به ۸۳ میلیون نفر رسیده است. محققان دانشگاه استنفورد تخمین زده‌اند که سهم مهاجران (مهاجران دائم و موقت) در همین مدت تقریباً سه برابر شده است. تعداد زیادی از این مهاجران تحصیل کرده و یا در موقعیت‌های اجتماعی و فرهنگی برجسته‌ای قرار دارند. شاخص مهاجرت خالص بالقوه گالوپ که بین سال‌های ۲۰۱۵ و ۲۰۱۷ انجام شد، نشان داد که بیش از یک‌چهارم ساکنان ایرانی با تحصیلات عالی در صورت امکان کشور را ترک خواهند کرد.

براساس این گزارش، در سال‌های اخیر، انزوای ایران از جهان بدتر شده است. اقتصاد ایران سه سال متوالی رکود اقتصادی را پشت سر گذاشته و این کشور با تحریم‌های بین‌المللی و سقوط آزاد ارز مواجه است. ثروت اقتصادی بدون شک در تصمیم‌گیری کارگران و دانشجویان فعلی و آینده در مورد مهاجرت مؤثر خواهد بود.

بر اساس داده‌های وزارت فرهنگ و آموزش عالی، تعداد استادان مؤسسات آموزش عالی ایران در سال ۱۳۶۱، ۴۴ درصد کمتر از سال ۱۳۵۹ بوده است. جنگ ایران و عراق زیرساخت‌های علمی و تحقیقاتی ایران را تخریب کرد و فرصت‌های پیشرفت را از دانش‌پژوهان سلب کرد.

خروج تحصیل‌کرده‌های ایرانی هزینه‌های اقتصادی جدی برای کشور دارد. در سال ۱۳۹۳، رضا فرجی دانا، وزیر علوم وقت، تخمین زد که فرار مغزها زیان سالانه ۱۵۰ میلیارد دلاری به همراه دارد. برآورد ۲۰۱۷ بانک جهانی هزینه را ۵۰ میلیارد دلار در سال نشان می‌دهد این رقم بیش از دو برابر ارزش صادرات نفت ایران است که در سال ۲۰۱۹ کمتر از ۲۰ میلیارد دلار بوده است.

معیارهای غیر پولی نیز دامنه این مهاجرت را نشان می‌دهد. بر اساس داده‌های گردآوری‌شده توسط اکونومیست، ۹۶ درصد از اختراعات ثبت‌شده توسط مخترعان ایرانی‌الاصل بین سال‌های ۲۰۰۷ تا ۲۰۱۲ توسط ایرانیان مقیم خارج از کشور ثبت شده است. در مقایسه، برای چین، این نرخ ۱۷ درصد بود. روزنامه هفت صبح ایران دریافت که ده نفر برتر کنکور سال ۱۳۸۶ کشور از سال ۱۳۹۲ دیگر در ایران نبوده و به کشورهایی مانند کانادا و سوئیس رفته‌اند. طبق داده‌های سال ۲۰۲۱ بانک جهانی، سه درصد از متخصصان هوش مصنوعی بازار کار آمریکا ایرانی هستند.

در این میان، ایرانیان خارج از کشور تحصیلات خوبی دارند و درآمد بالایی دارند. نزدیک به ۶۰ درصد از مهاجران ایرانی در ایالات متحده تا سال ۲۰۱۹ حداقل دارای مدرک لیسانس بوده و بیش از ۳۰ درصد دارای مدرک تحصیلات تکمیلی یا حرفه‌ای هستند. متوسط درآمد خانوار ایرانیان مهاجر در سال ۲۰۱۹ نزدیک به ۷۹۰۰۰ دلار بوده است که به‌طور قابل توجهی بیشتر از ساکنان متولد آمریکا (۶۶۰۰۰ دلار) و مهاجران کل (نزدیک به ۶۴۰۰۰ دلار) است. اداره فدرال مهاجرت و پناهندگان آلمان اعلام کرده است که بیش از ۴۷ درصد از پناه‌جویان ایرانی مقیم آلمان در سال ۲۰۱۸ دارای مدرک دانشگاهی بوده‌اند.

مهاجران دانشجو
تا همین اواخر، ایرانیانی که مهاجرت را انتخاب می‌کردند، اکثراً فارغ‌التحصیلان دانشگاه، پزشکان و سایر متخصصان پزشکی بودند. با این حال، این روند شروع به رسیدن به سطوح پایین‌تر، از جمله دانش‌آموزان ایرانی و دبیرستانی کرده است. محققان پروژه ایران ۲۰۴۰ استنفورد تخمین زدند که حدود ۱۳۰۰۰۰ دانشجوی ایرانی‌الاصل در دانشگاه‌های خارج از کشور در اوایل سال ۲۰۲۰ ثبت‌نام کردند که یک رکورد تاریخی است. بر اساس گزارش مرکز نیلگام، یک آژانس مستقر در تهران که به ایرانیان متقاضی مهاجرت خدمات ارائه می‌دهد، بین سال‌های ۲۰۱۰ تا ۲۰۲۰ تقریباً ۵۰۰۰۰۰ مهاجر به‌طور دائم کشور را ترک کردند.

مهاجرت پزشکان و پرستاران
کارکنان بخش بهداشت و درمان ایرانی نیز مستعد مهاجرت بوده‌اند. در سال‌های اخیر سالانه حدود ۱۰۰۰ پرستار ایرانی با استفاده از کانال‌های استخدامی کشور را ترک کرده‌اند که کمبود پرستار داخلی را تشدید کرده است. این روند را می‌توان با شرایط سخت کارکنان بخش بهداشت و درمان در ایران توضیح داد. ساعات کاری پرستاران افزایش یافته است و بسیاری گزارش داده‌اند که حقوق آن‌ها کم است و در شغلشان مورد احترام و حمایت قرار نمی‌گیرند. این مهاجرت پزشکان و پرستاران بر سیستم بهداشت و درمان ایران فشار وارد کرده است.

تولید نفت در سال ۲۰۲۰ به پایین‌ترین حد خود رسید، ارز کاهش یافت و چالش‌های اقتصادی همچنان رو به افزایش بود. طی ده ماه اول شیوع ویروس کرونا، طبق گزارش‌ها، نزدیک به ۳۰۰۰ کارمند مراقبت‌های بهداشتی کشور را ترک کردند و تعداد پرستاران متقاضی مهاجرت سه برابر شد.

۲۲۰