جا نرفتن یا بد جا رفتن دنده ماشین یکی از رایج ترین مشکلات آزار دهنده رانندگی است که در صورتی که جدی گرفته نشود ممکن است خطرات جبران ناپذیری را برای سرنشینان خودرو داشته باشد. سخت جا رفتن یا به‌طور‌کلی جا نرفتن دنده خودرو به این صورت است که دنده در شماره ای خاص یا در همه دنده ها به سختی جابیفتد یا هنگام جا افتادن صدایی از آن خارج شود.
در این مقاله از قصد داریم دلایل جا نرفتن دنده ماشین را بررسی کنیم. قبل از این بررسی بهتر است بدانیم گیربکس چیست و چه نقشی در خودرو دارد. چا که تا ندانیم یک سیستم چگونه کار می کند، نمیتوانیم مشکلات آن را حل کنیم. در این مقاله با فیلم ها و راه حل های کاربردی به حل این مشکل خواهیم پرداخت. با ما همراه باشید.
گیربکس چیست؟
گیربکس ماشین چیست؟
یکی از ارکان اصلی انتقال قدرت در هر سیستم مکانیکی، گیربکس یا جعبه دنده است که امکان انتقال قدرت خروجی سیستم را با نسبت‌های خاص فراهم می‌کند. گیربکس انواع مختلفی دارد و البته در دنیای خودروها نقشی اساسی ایفا می‌کند. سالم بودن این مجموعه در کیفیت رانندگی نقشی حیاتی دارد و عملا بدون یک گیربکس سالم نمی‌توان رانندگی مطلوب و ایمنی را داشت. در ادامه نگاهی به مشکلات رایج گیربکس‌های دستی در خودروها می‌اندازیم.
وظیفه گیر بکس جعبه دنده چیست؟
وظیفه گیر بکس جعبه دنده چیست؟
یکی از اصلی ترین اجزای وسایل نقلیه می باشد. ارزش آن به قدری است که شاید بتوانیم با موتور در یک جایگاه قرار گیرد. دو دلیل برای اهمیت بالای گیربکس وجود دارد، اول آنکه هر موتوری دور محدودی دارد و بیشتر از آن نمی تواند کار کند و نکته دوم گشتاور معینی است که هر موتور با حداکثر دور خود می تواند تولید کند.
وظیفه اصلی گیربکس در خودرو، فراهم‌کردن امکان رانندگی با دورهای مختلف و گشتاورهای متفاوت است. از آنجایی که توان و گشتاور پیشرانه در دورهای مختلف متفاوت است، از یک مجموعه چرخ‌دنده با نسبت‌های مختلف در گیربکس استفاده می‌شود تا بتوان حرکت پیشرانه را با قدرت و سرعت مناسب به چرخ انتقال داد.
جهت اطلاع از به روز ترین کلیک کنید!
جعبه دنده چگونه کار می کند؟
گیربکس چگونه کار می کند؟
دنده‌ها از کم به زیاد (1 به بالا) به نسبت سنگین‌تر هستند و ضریب آنها بزرگ‌تر است در نتیجه قدرت و گشتاور پیشرانه را افزایش داده و به چرخ‌های محرک اعمال می‌کنند. اما دنده‌های بالاتر سبک‌تر هستند و ضریب کوچک‌تری دارند. در نتیجه قدرت و گشتاور کمتری را به چرخ انتقال می‌دهند در حالی که سرعت گردش آنها بیشتر است و می‌تواند خودرو را به سرعت‌های بالاتر برساند و در مصرف سوخت صرفه‌جویی کند.
برای انتخاب دنده‌ها توسط راننده از دسته دنده و برای درگیر‌شدن دنده‌ها درون خود گیربکس از ماهک و غلاف کشویی استفاده می‌شود. برای حد‌فاصل هر دو دنده عموما یک ماهک، کشویی و غلاف مستقل وجود دارد. به عنوان مثال، دنده 1 و 2، دنده 3 و 4، دنده 5 و دنده عقب نیز کشویی و غلاف مستقل خود را دارند.
ماهک از طریق یک میله به دسته دنده متصل است و با حرکت دسته دنده، مجموعه کشویی و غلاف آن را حرکت داده و دنده مورد نظر را درگیر می‌کند. کشویی و غلاف این امکان را فراهم می‌کنند که دنده‌ها با سرعت یکسان با هم درگیر شوند. در نتیجه دنده‌ها به نرمی با هم درگیر شده و استهلاک مجموعه پایین می‌آید. خرابی در هر یک از این بخش‌ها، می‌تواند رانندگی را تبدیل به کاری آزار‌دهنده و حتی خطرناک کرده و موجب وارد آمدن خسارت به مجموعه پیشرانه و انتقال قدرت شود. در ادامه به بررسی مشکلات رایج این مجموعه می‌پردازیم.
منظور از بد جا افتادن دنده چیست؟
منظور از بد جا رفتن دنده ماشین چیست؟
عملکرد مطلوب سیستم انتقال قدرت به موارد زیادی وابسته است که نقص در هر کدام از آنها می‌تواند مشکل یا مشکلات متعددی را به‌وجود بیاورد. یکی از مشکلات رایج آن بد جا رفتن دنده است. در این شرایط، دنده در شماره ای خاص و یا در همه شماره ها به سختی و یا همراه با صدای بدی، سر جای خود قرار می گیرد.
بد جا رفتن دنده ها می تواند هم دلیل فنی داشته باشد و هم دلیل عملکردی. به عبارت ساده تر، این مشکل می تواند هم به علت اشتباه راننده ایجاد شود و هم به دلیل وجود یک سری مشکلات در قسمت فنی خودرو پیش آید. اگر شما نیز با جا خوردن دنده های خودروی خود مشکل دارید، پیشنهاد می کنیم با ما همراه شوید تا در ادامه دلایل ایجاد چنین مشکلی را با یکدیگر بررسی کنیم.
اگر این صدای ناهنجار به دلیل اشتباه راننده نبوده یعنی به این شکل که در هنگام تعویض راننده خودرو کلاچ را به طور کامل فشار داده باشد ولی بازهم این مشکل رخ دهد باید به بررسی بیشتر بپردازیم.
حتما بخوانید: فروش اقساطی شاهین
دلیل سخت جا رفتن دنده خودرو چیست؟
بد جا رفتن دنده ها معمولا همراه با صدای نا معمولی از بخش گیربکس همراه می شود. علاوه بر این ممکن است مشکلات دیگری نیز در این زمینه وجود داشته باشد که از جمله آن ها می توان به خلاص شدن خودکار خودرو اشاره کرد. در برخی شرایط ممکن است ما خودرو را در دنده خاصی قرار دهیم اما پس از اندکی حرکت، خود به خود دنده از جای خود در آمده و خودرو خلاص شود. در این شرایط نیز مشکلاتی برای راننده پیش خواهد آمد که باید هر چه سریع تر برای رفع آن ها اقدام نمود.
به عبارتی دیگر بد جا رفتن دنده یعنی صرف نیروی زیاد برای حرکت دسته دنده جهت درگیر کردن دنده مورد نظر که عموما با صدا نیز همراه است. بد جا رفتن دنده یک می‌تواند از خشک شدن میله‌بندی اهرم دسته دنده و یا تابیدگی و زنگ‌زدگی آن ناشی شود. تنظیم نبودن کلاچ نیز می‌تواند موجب بروز این مشکل شود.
اگر جا زدن دنده با صدای اضافی چرخ دنده همراه است، ممکن است ماهک آسیب دیده و یا غلاف کشویی و دنده برنجی‌های داخل آن دچار ساییدگی و یا به اصطلاح کچل شدگی شده باشند. اگر بلبرینگ یا بوش ته میل‌لنگ آسیب دیده یا خشک شده باشد، می‌تواند باعث شود که هنگام تعویض دنده، دنده‌ها به هم برخورد کنند.
در ادامه به بررسی هر یک از علل بد جا افتادن دنده ماشین خواهیم پرداخت.
1- عدم فشار کامل کلاج
عدم فشار کلاج علت سخت جا رفتن دنده
یکی از مهمترین قسمت های خودرو در خودروهای دنده دستی، سیستم کلاچ می باشد که در هنگام تعویض دنده ها، درگیر می شود. یکی از دلایل ساده که منجر به بد جا رفتن دنده می شود، عدم فشار دادن کامل کلاچ توسط راننده و همزمان اقدام به تعویض دنده می باشد که در این شرایط معمولا دنده به سختی جا خورده و صدای نا متعارفی نیز از گیربکس به گوش خواهد رسید. علاوه بر این عامل که مستقیما به اشتباه راننده مربوط می شود، عوامل دیگری نیز وجود دارند که در ادامه به آن ها اشاره خواهیم نمود.
2- دیسک و صفحه کلاچ
صفحه کلاج علت قفل شدن دنده ماشین
اگردیسک و صفحه کلاچ در خودرو دچار مشکل شود، تعویض دنده در خودرو به مشکل برخواهد خورد و در نتیجه نمی توان به سادگی دنده ها را تعویض نمود. تمام شدن دیسک کلاچ باعث می شود تا صفحه کلاچ به سختی درگیر شود و این موضوع باعث می شود تا به راحتی نتوان دنده ها را در سر جای خود جا زد. علاوه بر این چرب شدن دیسک و صفحه کلاچ نیز می تواند باعث بد جا رفتن دنده ها شود.همچنین گاهی اوقات خورد شدن بلبرینگ کلاچ و یا از جای خود خارج شدن آن نیز می تواند باعث بد جا خوردن دنده ها در خودرو شود.
همچنین خرابی و مستهلک بودن اجزا مجموعه کلاچ یعنی دیسک، صفحه و سیم کلاچ می‌تواند در عملکرد تعویض دنده اختلال ایجاد کند. مثلاً ممکن است هنگامی که ماشین خاموش است دنده به راحتی جا برود ولی هنگامی که ماشین را روشن می‌کنید دنده‌ها دیگر جا نخورند. این مشکل به‌خاطر ایراد در مجموعه کلاچ است. اگر هنگام تعویض دنده (در همه دنده‌ها ) صدایی شبیه به قرچ می‌شنوید به‌خاطر عملکرد بد سیستم کلاچ و احتمالا رگلاژ نبودن سیم کلاچ است.
3-سیم کلاچ
سیم کلاج دلیل سخت جا خوردن دنده
سیم کلاچ یکی دیگر از قسمت هایی است که هر گونه ایجاد اشکال در آن موجب ایجاد ناهنجاری در سیستم انتقال قدرت خودرو می شود. سیم کلاچ اگر دارای تابیدگی یا خشکی و سفتی شود، در هنگام تعویض دنده ها به مشکل برخورد خواهیم نمود. در این شرایط اگر سیم کلاچ از کیفیت مطلوبی برخوردار نیست باید آن را تعویض نمود و یک بار دیگر سیم کلاچ را رگلاژ نمود. با تنظیم دوباره سیم کلاچ می توان تا حد زیادی مشکل خشکی و سفتی کلاچ و در نتیجه بد جا رفتن دنده ها را حل نمود.
4- کمبود یا نا مناسب بودن روغن واسکازین
روغن واسکازین دلیل سخت جا رفتن دنده
کمبود روغن واسکازین یا همان روغن گیربکس در خودرو می تواند عاملی بر بد جا رفتن دنده خودرو باشد. اگر سطح روغن واسکازین در گیربکس پایین بیاید و یا روغن مصرفی در این بخش از خودرو، دارای کیفیت مناسبی نباشد، اولین نشانه آن بد جا رفتن دنده ها خواهد بود که باید سریعا سطح روغن را به سطح استاندارد رسانید و یا آن را با یک روغن با کیفیت تر تعویض نمود.
روغن واسکازین گیربکس چیست؟
واسکازین یا روغن جعبه‌دنده روانسازی است که برای روان‌کاری قطعات متحرک موجود در جعبه‌دنده (گیربکس)، دیفرانسیل و جعبه‌فرمان خودرو استفاده می گردد. این روانساز دارای گرانروی ناچیز (حتی در دماهای پایین) بوده و با فلزات موجود در جعبه‌دنده (فولاد و آلیاژهای مس) سازگاری کافی دارد. واسکازین اولین چیزی است که باید چک کنید چون کمبود آن می‌تواند تأثیر مخربی روی سیستم انتقال داشته باشد و عملکرد آن را دچار مشکل کند. پس حواستان به واسکازین گیربکس باشد.
بنابراین واسکازین یا روغن جعبه‌دنده روانساز ،واسکازین باید متناسب با استاندارد سفارش شده از طرف کمپانی باشد و از ریختن واسکازین‌های نامناسب و بی کیفیت جدا خودداری کنید. همچنین اگر کیلومتر کارکرد ماشین زیاد است و واسکازین برای مدتی طولانی عوض نشده، بهتر است در اولین فرصت واسکازین را تعویض کنید. چون مطمئنا دیگر آن کیفیت مطلوب را ندارد و کثیف شده و باعث آسیب به اجزای سیستم انتقال قدرت و بروز مشکل در تعویض دنده خواهد شد.
5- ماهک های دنده
ماهک های دنده دلیل سخت جا رفتن دنده ماشین
ماهک از جمله قطعاتی هستند که در گیربکس قرار گرفته و وظیفه اش جابجایی کشویی دنده ها می باشد. با حرکت ماهک، کشویی ها نیز حرکت کرده و وضعیت دنده در آنچه که راننده می خواهد، قرار خواهد گرفت. اگر ماهک ها دچار سائیدگی، خوردگی و شکستگی شوند و یا در بخش هلالی دچار خوردگی و شکستگی شوند، در نتیجه دنده ها به خوبی سر جای خود قرار نخواهند گرفت. و راننده در هنگام تعویض دنده به مشکل بر می خورد.
6- فرسودن فلایول
فلایول علت بد جا افتادن دنده
یکی دیگر از قطعاتی است که در هنگام تعویض دنده در خودرو مورد استفاده قرار می گیرد. اگر این قطعه دچار خوردگی، ساییدگی، شکستگی و یا هر نوع مشکل دیگری شود، یکی از نشانه های آن می تواند بد جا رفتن دنده ها باشد.
7- صفحه سلکتور
صفحه سلکتور علت جا نرفتن دنده ماشین
صفحه سلکتور همانطور که از نامش پیداست، وظیفه انتخاب دنده ها را بر عهده دارد. مشاهده ترک خوردگی، شکستگی، چرب شدگی و سائیدگی، به معنای آن است که سلکتور دنده شما نیاز به تعویض دارد. و باید هر چه سریع تر نسبت به تعویض آن اقدام نمود.
8- وجود مشکل در اهرم تعویض دنده
اهرم تعویض دنده علت سخت جا رفتن دنده
خرابی اهرم تعویض دنده نیز می تواند باعث بد جا رفتن دنده ها در هنگام تعویض دنده باشد. اگر این اهرم به هر دلیلی دچار مشکل شود، یکی از پیامدهای آن بد جا خوردن دنده ها می باشد. چرب شدن بخش اتصال اهرم به گیربکس، شکستگی در بخش اتصال و یا در آمدن اهرم از جای خود، از جمله دلایلی است که باعث می شود تا در هنگام تعویض دنده ها با مشکل روبر شویم و به راحتی نتوانیم خودرو را به دنده مورد نظر خود ببریم.
9- دنده برنجی ها
از آخرین مواردی که وجود خرابی در آن ها می تواند منجر به بد جا رفتن دنده ها شود، دنده ها و دنده برنجی ها می باشد. این قطعات همگی درون گیربکس بوده و برای بررسی آن ها نیاز است که گیربکس به طور کامل باز شود. اگر دنده برنجی ها دچار سائیدگی، خوردگی و یا شکستگی گردند، در نتیجه در هنگام تعویض دنده، خصوصا دنده ای خاص، با مشکل روبرو خواهیم شد. اگر فقط در یک دنده خاص، دچار چنین مشکلی شویم، احتمال بسیار زیادی وجود دارد که دنده های مربوط به همان شماره دچار مشکل شده باشند.
از دلایل دیگر بد جا رفتن دنده که معمولاً با صدا نیز همراه خواهد بود می تواند ناشی از خرابی کشویی های دنده و یا سائیدگی دنده برنجی ها باشد. خرابی هر کدام از این دو قطعه، منجر به درگیری نادرست دنده های انتخابی خواهد شد که در نتیجه آن، دنده بد جا خواهد رفت.
نشانه های بد جا افتادن و صدای چرخ دنده
مفهوم صداهای دنده گیربکس
خرابی‌های گیربکس می‌تواند چند نوع صدا تولید کند که شامل موارد زیر است:
علت صدای زوزه کشیدن گیربکس
وجود ساییدگی و یا هرگونه آسیب، ناهمواری، شکستگی و یا پریدگی در چرخ‌دنده‌ها باعث ایجاد صدای زوزه می‌شود. اگر صدا در حالت خلاص‌بودن گیربکس شنیده می‌شود، احتمالا ناشی از همراستا نبودن موتور و گیربکس یا وجود خلاصی اضافی دنده‌ها باشد. باید در نظر داشت که در خودروهای دیفرانسیل جلو، به دلیل یکپارچه بودن گیربکس و دیفرانسیل، صدای زوزه دیفرانسیل نیز از گیربکس شنیده می‌شود.
سوت کشیدن و جرینگ جرینگ کردن
خشک شدن و یا خرابی هر یک از بلبرینگ‌ها باعث می‌شود که گیربکس به طور پیوسته سوت بکشد. لقی محورها و یا هزارخاری دنده‌ها نیز باعث شنیده شدن صدای جرینگ جرینگ می‌شود.
صدای درگیری دنده
این صدا که اصطلاحا به آن آب‌هویج گرفتن گیربکس هم گفته می‌شود، هنگامی به گوش می‌رسد که سرعت دنده‌ها هنگام درگیری یکسان نباشد. تنظیم نبودن کلاچ، تنظیم نبودن اهرم دسته دنده، خرابی ماهک، غلاف کشویی و برنجی‌های و یا تعویض بی‌موقع دنده و یا انتخاب دنده نامناسب با شرایط و سرعت لحظه رانندگی باعث بروز این مشکل می‌شود.
توصیه می‌شود که هنگام بررسی صداهای گیربکس، دقت کنید که صدای تولیدی چه نوع صدایی است و در کدام دنده بیشتر است. بدین ترتیب امکان یافتن بخش معیوب ساده‌تر خواهد شد.
تشخیص علت و رفع سخت جا رفتن دنده ها
ویدئوی زیر به شما نشان می دهد که چگونه می توانید مشکلات سیستم انتقال قدرت خودروی خود را بر طرف کنید. در این فیلم نحوه ی عملکرد سیستم انتقال گیربکس نمایش داده شده است. بنابراین می توانید دلایل سخت جا رفتن دنده را عیب یابی و تشخیص دهید.
تعریف ساده ای که برای بد جا رفتن دنده ها می توان عنوان کرد یک صدای غیر طبیعی از گیربکس شنیده می شود. که در بعضی مواقع ممکن است خودرو در دنده خاصی قرار بگیرد ولی در حین حرکت خلاص شود. خب برای رفع این مشکلات چه کنیم؟
فیلم حل مشکل جا نرفتن دنده ماشین