آزادی موقت زندانیان تحت عنوان مرخصی در حقوق جزای جمهوری اسلامی ایران به عنوان یکی از ابزارهای اصلاحی و بازپذیری اجتماعی مورد استفاده قرار می گیرد. این نهاد با توجه به جنبه های انسانی و اجتماعی جرم و مجازات به عنوان راهکاری برای ایجاد فرصت بازگشت زندانیان به جامعه به شمار می رود. در این مقاله ضمن بررسی شرایط کلی اعطای مرخصی به زندانیان به صورت ویژه به شرایط و ضوابط خاصی که برای زندانیان مشهور و دارای اهمیت اجتماعی در نظر گرفته می شود خواهیم پرداخت.
تعریف مرخصی زندانیان
مطابق قانون اجرای احکام کیفری مرخصی به معنای آزادی موقت زندانیان در چارچوب قانونی و با رعایت شرایط خاصی است که توسط مراجع قضایی به آن ها اعطا می شود. هدف از این مرخصی ها ایجاد فرصت برای اصلاح و بازپذیری اجتماعی زندانیان است.
شرایط عمومی دریافت مرخصی زندانیان
برای اعطای مرخصی به زندانیان مطابق با آیین نامه اجرایی سازمان زندان ها و اقدامات تأمینی و تربیتی کشور شرایط عمومی معینی وجود دارد. مهم ترین شرایط عبارت اند از :
- حسن رفتار زندانی : زندانی باید در مدت حبس رفتار مناسبی داشته باشد و نشانه هایی از اصلاح و همکاری با مقامات زندان را نشان دهد.
- عدم وجود خطر برای جامعه : در مواردی که احتمال خطر برای امنیت عمومی وجود داشته باشد مرخصی به زندانی اعطا نمی شود.
- رضایت شاکیان خصوصی : در مواردی که جرمی با شاکیان خصوصی مرتبط باشد رضایت شاکیان برای اعطای مرخصی ضروری است.
- سپری شدن حداقل مدت حبس : بسته به نوع جرم زندانی باید حداقل یک سوم از مدت محکومیت خود را گذرانده باشد.
مرخصی به زندانیان مشهور
زندانیان مشهور افرادی هستند که به دلیل فعالیت های اجتماعی هنری سیاسی یا اقتصادی شهرت عمومی دارند. مرخصی به این دسته از زندانیان دارای ویژگی های خاصی است و قوانین سختگیرانه تری نسبت به سایر زندانیان اعمال می شود. از جمله این شرایط عبارتند از :
- اهمیت اجتماعی جرم : نوع جرم و تبعات اجتماعی آن از اهمیت ویژه ای برخوردار است. برای مثال زندانیانی که جرایم اقتصادی کلان یا فساد مالی انجام داده اند در اولویت دریافت مرخصی نیستند.
- تأثیر بر افکار عمومی : با توجه به شهرت زندانیان اعطای مرخصی به آن ها می تواند تأثیرات مثبتی یا منفی در جامعه داشته باشد. فلذا تصمیم گیری در این موارد به دقت بیشتری نیاز دارد.
- نظارت ویژه : زندانیان مشهور در دوران مرخصی معمولاً تحت نظارت دقیق قرار می گیرند تا از هرگونه سو استفاده از مرخصی جلوگیری شود.
ضمانت های اجرایی
مطابق ماده ۲۱۳ قانون مجازات اسلامی در صورتی که زندانی در دوران مرخصی از شرایط تعیین شده تخلف کند مرخصی لغو و زندانی به مدت محکومیت خود بازگردانده می شود. برای زندانیان مشهور نیز این موضوع با شدت بیشتری اجرا می گردد.
مراحل درخواست و اعطای مرخصی
درخواست مرخصی زندانی با استفاده از اجاره سند برای زندانی باید از طریق واحد اجرای احکام زندان ارائه و توسط دادستان بررسی شود. در مواردی که زندانی مشهور باشد دادستان یا قاضی ناظر با توجه به تبعات اجتماعی و حساسیت پرونده تصمیم به تأیید یا رد درخواست می گیرند.
عوامل تأثیرگذار بر رد یا قبول مرخصی زندانیان مشهور
- میزان اصلاح پذیری : اصلاح رفتار زندانی در طول مدت حبس از جمله فاکتورهای اساسی است که در تصمیم گیری تأثیرگذار است.
- تأثیر اجتماعی جرم : اگر جرم زندانی تأثیرات منفی وسیعی بر جامعه داشته باشد احتمال قبول مرخصی کاهش می یابد.
- نظر قاضی ناظر : قاضی ناظر زندان نقش محوری در تصمیم گیری نهایی برای اعطای مرخصی دارد.
مشاوره حقوقی در خصوص مرخصی زندانیان مشهور
به زندانیان مشهور توصیه می شود قبل از درخواست مرخصی با یک وکیل پایه یک دادگستری مشورت نمایند تا تمامی ابعاد حقوقی پرونده مورد بررسی قرار گیرد و از هرگونه مغایرت قانونی در درخواست جلوگیری شود.
دلایل رد مرخصی زندانیان مشهور
مرخصی به زندانیان مشهور معمولاً به دلایل خاصی رد می شود از جمله :
- وجود جرایم عمومی یا اقتصادی کلان : جرایمی که موجب آسیب جدی به جامعه و اقتصاد شده اند معمولاً مانعی برای اعطای مرخصی هستند.
- احتمال فرار یا سو استفاده : در مواردی که احتمال فرار یا سو استفاده از موقعیت زندانی وجود داشته باشد مرخصی رد می شود.
نکات عملی برای ارائه درخواست مرخصی
- تکمیل فرم درخواست مرخصی : ابتدا باید فرم درخواست به طور کامل تکمیل و به واحد اجرای احکام ارسال شود.
- مراجعه به وکیل متخصص : به زندانیان مشهور توصیه می شود با وکیل خود مشورت کرده و تمامی جوانب درخواست مرخصی را بررسی نمایند.
- ارائه مدارک مرتبط با حسن رفتار : ارائه مدارک مرتبط با حسن رفتار و همکاری با مقامات زندان می تواند به پذیرش درخواست کمک کند.
توصیه نهایی
توصیه می شود که زندانیان مشهور و خانواده های آن ها قبل از هرگونه اقدام برای دریافت مرخصی با یک وکیل مجرب مشورت کرده و تمامی مدارک لازم را به درستی جمع آوری نمایند. فلذا مراجعه به یک مشاور حقوقی متخصص می تواند شانس پذیرش درخواست مرخصی را افزایش دهد.
نتیجه گیری
اعطای مرخصی به زندانیان مشهور با توجه به شرایط خاصی که از نظر اجتماعی و حقوقی دارند با دقت و حساسیت بیشتری صورت می گیرد. این نهاد حقوقی با هدف اصلاح زندانیان و بازگشت آنان به جامعه به کار می رود و در مواردی که زندانی مشهور دارای حسن رفتار و شرایط قانونی باشد می تواند از این فرصت بهره مند شود.