زن چگونه میتواند مهریه خود را بگیرد؟ راهنمای جامع و گام به گام مطالبه مهریه (دادگاه و ثبت) در سال 1404
برای دریافت مهریه، زن می تواند از دو طریق اصلی اقدام کند: مراجعه به دفترخانه ثبت عقد برای صدور اجرائیه و پیگیری از طریق اداره اجرای ثبت اسناد، یا تقدیم دادخواست به دادگاه خانواده. انتخاب روش مناسب بستگی به شرایط خاص پرونده و اموال زوج دارد. مهریه، به عنوان یک حق قانونی و شرعی، از لحظه جاری شدن عقد نکاح، به مالکیت زن درمی آید و او می تواند در هر زمان، حتی بدون طلاق و ادامه زندگی مشترک، آن را مطالبه کند. این حق، پشتوانه مالی و اجتماعی مهمی برای زوجه محسوب می شود و مطالبه آن نیازمند آگاهی دقیق از مراحل قانونی و حقوقی است. در ادامه، به بررسی جامع انواع مهریه، مراحل قانونی مطالبه آن از طریق اجرای ثبت و دادگاه، قوانین مربوط به ۱۱۰ سکه، اعسار و مستثنیات دین، و نکات کلیدی برای موفقیت در این فرآیند خواهیم پرداخت.
درک مبانی مهریه: انواع و شرایط آن
مهریه، که به موجب عقد نکاح بر ذمه زوج قرار می گیرد، به عنوان یک حق مالی برای زوجه شناخته می شود. این حق از لحظه انعقاد عقد دائم یا موقت، به ملکیت زن در می آید و او می تواند در هر زمان آن را مطالبه کند. این پشتوانه مالی، نقش مهمی در تضمین حقوق زن در زندگی مشترک و پس از آن ایفا می کند.
مهریه چیست؟ (تعریف حقوقی و شرعی)
مهریه (صداق یا کابین) مالی است که در عقد ازدواج، مرد متعهد به پرداخت آن به زن می شود. این تعهد، چه در عقدنامه ذکر شده باشد و چه به طور ضمنی بر آن توافق شده باشد، برای مرد لازم الالزامه است. در فقه اسلامی، مهریه هدیه ای از جانب مرد به زن است که نشان از اهمیت و احترام به جایگاه زن دارد و نه بهای معامله. از منظر حقوقی ایران، مهریه یک دین ممتاز و واجب الاداست که زن می تواند در هر زمان مطالبه آن را داشته باشد.
انواع مهریه از منظر تعیین:
مهریه بر اساس چگونگی تعیین و توافق طرفین، به سه دسته اصلی تقسیم می شود:
- مهرالمسمی: این نوع مهریه، رایج ترین شکل آن است که مقدار و جنس آن (مانند سکه، وجه نقد، ملک و غیره) به صورت صریح و مشخص در هنگام عقد نکاح، با توافق زوجین و در حضور شاهدان، تعیین و در عقدنامه ثبت می شود. زن پس از عقد، مالک تمام مهرالمسمی می شود و می تواند آن را مطالبه کند.
- مهرالمثل: در شرایطی که مهریه در عقد نکاح تعیین نشده باشد یا اگر تعیین شده، بنا به دلایلی صحیح نباشد و نزدیکی نیز صورت گرفته باشد، زن مستحق مهرالمثل خواهد بود. مقدار مهرالمثل بر اساس وضعیت خانوادگی، اجتماعی، علمی، شأن و جایگاه زن و همچنین عرف و رسوم زمان و مکان تعیین می شود. دادگاه با بررسی این عوامل، مبلغی را به عنوان مهرالمثل مشخص می کند.
- مهرالمتعه: این نوع مهریه، تنها در یک حالت خاص مطرح می شود: اگر در عقد نکاح، مهریه به هیچ عنوان تعیین نشده باشد و قبل از وقوع نزدیکی، زوجین از یکدیگر جدا شوند (طلاق رخ دهد). در این صورت، دادگاه با در نظر گرفتن وضعیت مالی مرد و توانایی های او، مبلغی را به عنوان مهرالمتعه برای زن تعیین می کند.
تمایزات حیاتی مهریه عندالمطالبه و عندالاستطاعه:
تفاوت میان مهریه عندالمطالبه و عندالاستطاعه، یکی از مهم ترین جنبه های حقوقی در مطالبه مهریه است که بر نحوه و امکان وصول آن تأثیر مستقیمی دارد. آگاهی از این تفاوت ها برای زنانی که قصد مطالبه مهریه خود را دارند، حیاتی است.
عندالمطالبه:
مهریه عندالمطالبه به این معناست که زن می تواند در هر زمانی پس از وقوع عقد، مطالبه مهریه خود را مطرح کند. در این حالت، نیازی به اثبات توانایی مالی (استطاعت) مرد نیست و او مکلف به پرداخت مهریه است. اگر مرد از پرداخت امتناع کند و اموالی داشته باشد، زن می تواند از طریق مراجع قانونی اقدام به توقیف و وصول مهریه از اموال وی نماید. در صورتی که مرد توانایی پرداخت یکجای مهریه را نداشته باشد، می تواند دادخواست اعسار (ناتوانی مالی) به دادگاه ارائه دهد و تقاضای تقسیط مهریه را بنماید. دادگاه با توجه به درآمد و دارایی های مرد، مبلغ پیش پرداخت و اقساط را تعیین می کند.
عندالاستطاعه:
بر خلاف عندالمطالبه، مهریه عندالاستطاعه مشروط به اثبات توانایی مالی مرد است. در این نوع مهریه، زن برای مطالبه و وصول مهریه خود، باید به دادگاه ثابت کند که همسرش دارای اموال و دارایی کافی برای پرداخت مهریه است. تا زمانی که این استطاعت مالی از سوی زوجه به اثبات نرسد، مطالبه مهریه و انجام اقدامات اجرایی دشوار خواهد بود. این نوع مهریه در عمل، زن را با چالش های بیشتری برای وصول حق خود مواجه می کند، زیرا بار اثبات بر دوش اوست. همچنین در مهریه عندالاستطاعه، امکان جلب زوج یا ممنوع الخروج کردن او به سادگی وجود ندارد، مگر اینکه مالی از او شناسایی و توقیف شود.
آگاهی از نوع مهریه (عندالمطالبه یا عندالاستطاعه) در عقدنامه، اولین و مهم ترین گام برای برنامه ریزی جهت مطالبه و وصول آن است و تفاوت های اجرایی قابل توجهی را به همراه دارد.
جدول زیر تفاوت های اصلی این دو نوع مهریه را به اختصار نشان می دهد:
| ویژگی | مهریه عندالمطالبه | مهریه عندالاستطاعه |
|---|---|---|
| زمان مطالبه | هر زمان پس از عقد | منوط به توانایی مالی زوج |
| نیاز به اثبات استطاعت | خیر، زوج باید عدم استطاعت را اثبات کند | بله، زوجه باید استطاعت زوج را اثبات کند |
| امکان جلب زوج | تا سقف 110 سکه (در صورت عدم پرداخت اقساط) | خیر (فقط در صورت شناسایی و توقیف مال) |
| امکان ممنوع الخروجی | بله (از طریق اجرای ثبت یا دادگاه) | خیر (فقط در صورت شناسایی و توقیف مال) |
| تقسیط مهریه | در صورت اثبات اعسار زوج، توسط دادگاه | معمولاً تقسیط صورت نمی گیرد مگر اثبات استطاعت و عدم پرداخت |
بهترین روش مطالبه مهریه: آغاز از دفترخانه ازدواج و اجرای ثبت
برای زنانی که قصد مطالبه مهریه خود را دارند، مسیر آغازین از طریق دفترخانه ازدواج و سپس پیگیری از اداره اجرای ثبت، اغلب به عنوان بهترین و سریع ترین روش توصیه می شود. این روش، دارای مزایای قابل توجهی است که در ادامه به تفصیل بررسی می گردد.
چرا این روش اغلب توصیه می شود؟
آغاز فرآیند مطالبه مهریه از طریق دفترخانه ازدواج و اجرای ثبت، به دلایل متعددی بر مراجعه مستقیم به دادگاه ارجحیت دارد:
- سرعت بیشتر: مراحل صدور اجرائیه و توقیف اموال در اجرای ثبت، معمولاً از فرآیندهای دادرسی در دادگاه خانواده سریع تر است. این امر به زوجه کمک می کند تا در زمان کوتاه تری به حقوق خود دست یابد.
- هزینه کمتر در مراحل اولیه: هزینه های اولیه در اجرای ثبت، به خصوص در مقایسه با هزینه دادرسی 3.5 درصدی در دادگاه برای مهریه های با ارزش بالا، کمتر است.
- امکان توقیف فوری اموال: در این روش، پس از صدور اجرائیه، امکان شناسایی و توقیف اموال منقول و غیرمنقول زوج با سرعت بیشتری فراهم می شود. این امر از نقل و انتقال احتمالی اموال توسط زوج برای فرار از دین جلوگیری می کند.
- عدم نیاز به طرح دعوی در دادگاه: تا زمانی که اموال زوج برای وصول مهریه کافی باشد، نیازی به طرح دعوی در دادگاه و درگیری در فرآیندهای طولانی دادرسی نیست.
گام ۱: مراجعه به دفترخانه ثبت عقد و درخواست صدور اجرائیه
نخستین گام در مطالبه مهریه از طریق اجرای ثبت، مراجعه به دفترخانه ازدواجی است که عقد نکاح در آنجا به ثبت رسیده است. زوجه یا وکیل قانونی او باید با در دست داشتن مدارک لازم، درخواست صدور اجرائیه مهریه را مطرح کند.
- مدارک لازم:
- اصل و کپی عقدنامه رسمی (یا رونوشت آن).
- اصل و کپی شناسنامه زوجه.
- اصل و کپی کارت ملی زوجه.
- فرآیند درخواست اجرائیه:
زوجه با ارائه مدارک به سردفتر، درخواست صدور اجرائیه برای تمام یا قسمتی از مهریه خود را می دهد. سردفتر پس از بررسی و احراز هویت، اجرائیه ای تنظیم می کند که متضمن مبلغ مهریه و مشخصات طرفین است. در این مرحله، مبلغی به عنوان «نیم عشر دولتی» (معمولاً 0.5 درصد از مبلغ مهریه مطالبه شده) از زوجه دریافت می شود. این نیم عشر، در صورت وصول مهریه، از زوج دریافت و به زوجه مسترد خواهد شد.
- نحوه یافتن دفترخانه در صورت تغییر نشانی یا فوت سردفتر:
اگر نشانی دفترخانه تغییر کرده یا سردفتر فوت کرده باشد، زوجه می تواند با مراجعه به کانون سردفتران ازدواج و طلاق یا اداره ثبت اسناد و املاک شهر محل وقوع عقد، از نشانی جدید دفترخانه یا نام سردفتر کفیل مطلع شود.
گام ۲: پیگیری اجرائیه در اداره اجرای ثبت اسناد
پس از صدور اجرائیه توسط دفترخانه، پرونده به اداره اجرای ثبت اسناد و املاک ارجاع داده می شود تا مراحل اجرایی آغاز گردد.
- ابلاغ اخطاریه ۱۰ روزه به زوج:
در این مرحله، یک اخطاریه رسمی به زوج ابلاغ می شود که طی آن، به وی ۱۰ روز مهلت داده می شود تا نسبت به پرداخت مهریه یا معرفی اموال خود اقدام کند. این اخطاریه به نشانی مندرج در عقدنامه (یا آخرین نشانی موجود در سیستم) ارسال می شود و عدم حضور یا اطلاع زوج، مانع از ادامه فرآیند اجرایی نخواهد بود.
- نحوه شناسایی و معرفی اموال زوج:
یکی از مهم ترین مراحل، شناسایی و معرفی اموال زوج برای توقیف است. زوجه می تواند:
- درخواست استعلام از مراجع ذی صلاح را ارائه دهد: اداره اجرای ثبت، می تواند از سازمان ها و نهادهایی نظیر اداره راهنمایی و رانندگی (برای خودرو)، بانک مرکزی (برای حساب های بانکی)، سازمان ثبت اسناد و املاک (برای اموال غیرمنقول)، و شرکت بورس (برای سهام) استعلام بگیرد تا اموال زوج را شناسایی کند.
- اموال را مستقیماً معرفی کند: اگر زوجه از اموال خاصی (مانند ملک، خودرو، حساب بانکی با جزئیات) اطلاع دارد، می تواند با ارائه جزئیات کامل، درخواست توقیف آن را بدهد.
- توقیف اموال:
پس از شناسایی اموال، اداره اجرای ثبت اقدام به توقیف آن ها می کند. این اموال می تواند شامل:
- اموال منقول (خودرو، سهام، وجه نقد، لوازم منزل به جز مستثنیات دین).
- اموال غیرمنقول (ملک، زمین).
- وجه نقد در حساب های بانکی.
- حقوق و مزایای دریافتی زوج (تا یک سوم یا یک چهارم در صورت داشتن فرزند).
- ممنوع الخروج کردن زوج:
یکی از ابزارهای مؤثر برای اعمال فشار بر زوج، ممنوع الخروج کردن اوست. اگر زوج قصد خروج از کشور را داشته باشد، زوجه می تواند با درخواست از اداره اجرای ثبت، حکم ممنوع الخروجی وی را صادر کند. این اقدام تا زمان پرداخت مهریه یا تعیین تکلیف آن معتبر خواهد بود.
- مدت زمان معمول فرآیند در اجرای ثبت:
مدت زمان این فرآیند متغیر است و به سرعت عمل زوجه در پیگیری، پیچیدگی شناسایی اموال و حجم کاری اداره ثبت بستگی دارد. اما معمولاً سریع تر از فرآیند دادگاهی است.
- امکان تقسیط مهریه از طریق اجرای ثبت (در صورت دادخواست اعسار زوج به دادگاه):
اگر زوج توانایی پرداخت یکجای مهریه را نداشته باشد، حتی در مرحله اجرای ثبت نیز می تواند دادخواست اعسار از پرداخت مهریه را به دادگاه خانواده ارائه دهد. در صورت تأیید اعسار توسط دادگاه، حکم تقسیط صادر شده و اداره اجرای ثبت موظف به اجرای آن خواهد بود.
چند سوال و جواب مهم و کاربردی برای گرفتن مهریه از طریق اجرای ثبت:
- اگر زن مهریه را از طریق اجرای ثبت مطالبه کرده باشد و مالی از شوهر توقیف شود و یا شوهر ممنوع الخروج شود، در صورت پشیمانی زوجه و درخواست مختومه شدن پرونده به هر دلیل (مثل آشتی کردن زوجین یا طلاق توافقی و بخشیدن مهریه)، آیا باید مبلغی به اداره ثبت پرداخت شود؟
در تمامی فرض های ذکر شده، نیازی به پرداخت هزینه ای به اداره اجرای ثبت اسناد نیست. فقط اگر مال توقیف شده به مزایده رفته باشد و به مرحله وصول برسد، نیم عشر دولتی به عنوان سهم اداره ثبت خواهد بود.
- آیا امکان ممنوع الخروج کردن شوهر برای سکه بالای ۱۱۰ عدد از طریق اداره اجرای ثبت وجود دارد؟
بله، اداره اجرای ثبت برای ممنوع الخروج کردن زوج بابت مهریه، محدودیتی برای تعداد سکه (بالای ۱۱۰ سکه) قائل نیست و می تواند به استناد سند رسمی، حکم ممنوع الخروجی صادر کند.
- در اجرا گذاشتن مهریه در اجرای ثبت، ملاک قیمت سکه در زمان درخواست اجرائیه است یا وصول مهریه؟
ملاک، قیمت سکه در زمان وصول مهریه است، نه در زمان درخواست اجرائیه. این امر به نفع زوجه خواهد بود.
مطالبه مهریه از طریق دادگاه خانواده: چه زمانی ضروری است؟
با وجود مزایای روش مطالبه مهریه از طریق اجرای ثبت، در برخی موارد، مراجعه به دادگاه خانواده تنها راه چاره یا راهکاری مؤثرتر برای وصول مهریه است. این موارد به شرح زیر می باشند:
موارد لزوم مراجعه به دادگاه:
- مهریه هایی که سند رسمی ندارند (مانند عقد موقت غیررسمی): اگر عقد نکاح، به خصوص در موارد عقد موقت، به صورت رسمی ثبت نشده باشد و تنها یک سند عادی (مثل صیغه نامه دست نویس) وجود داشته باشد، امکان صدور اجرائیه از طریق دفترخانه ازدواج و اجرای ثبت وجود ندارد. در این شرایط، زوجه باید مستقیماً به دادگاه خانواده مراجعه کرده و با طرح دعوی، خواهان اثبات وجود عقد و مطالبه مهریه شود.
- مهریه های نامشخص یا مبهم: اگر مهریه در عقدنامه به صورت مبهم و نامشخص (مثلاً مقداری از اموال یا منزل مسکونی بدون پلاک ثبتی معین) تعیین شده باشد، اجرای ثبت قادر به صدور اجرائیه برای آن نخواهد بود. در این حالت نیز دادگاه خانواده صالح به رسیدگی است تا نسبت به تعیین دقیق مهریه یا الزام زوج به ایفای تعهد خود اقدام کند.
- پس از صدور گواهی عدم امکان وصول از اجرای ثبت (پایان فرآیند در ثبت): در صورتی که پس از طی مراحل در اجرای ثبت، هیچ مالی از زوج شناسایی نشود یا اموال شناسایی شده کفاف مهریه را ندهد و پرونده در اجرای ثبت مختومه شود، زوجه می تواند با دریافت گواهی عدم امکان وصول مهریه از اجرای ثبت، به دادگاه خانواده مراجعه کرده و دادخواست مطالبه مهریه را تقدیم کند. در این شرایط، دادگاه می تواند حکم به پرداخت اقساطی مهریه دهد و امکان جلب زوج (تا سقف 110 سکه) نیز فراهم می شود.
مراحل گام به گام در دادگاه:
در صورت لزوم مراجعه به دادگاه، مراحل زیر باید به صورت دقیق طی شود:
- تنظیم و ثبت دادخواست مطالبه مهریه:
زوجه یا وکیل قانونی او باید با مراجعه به یکی از دفاتر خدمات الکترونیک قضایی، دادخواست مطالبه مهریه را تنظیم و ثبت کند. در این دادخواست، مشخصات کامل زوجین، میزان مهریه، نوع مهریه (عندالمطالبه/عندالاستطاعه) و شرح خواسته (مطالبه مهریه) باید به وضوح قید شود. ارائه اصل و کپی عقدنامه و شناسنامه ضروری است.
- درخواست تامین خواسته:
برای جلوگیری از نقل و انتقال اموال توسط زوج و فرار از دین، زوجه می تواند همزمان با دادخواست اصلی یا حتی قبل از آن، درخواست تامین خواسته را تقدیم دادگاه کند. این درخواست به دادگاه اجازه می دهد تا پیش از ابلاغ به زوج و شروع رسیدگی، دستور توقیف فوری اموال وی را صادر کند. این اقدام برای حفظ حقوق زوجه بسیار حیاتی است.
- هزینه های دادرسی:
مطالبه مهریه از طریق دادگاه، مستلزم پرداخت هزینه های دادرسی است که معمولاً 3.5 درصد از مبلغ کل مهریه مطالبه شده (بر اساس قیمت روز) است. این مبلغ در مهریه های بالا می تواند قابل توجه باشد. با این حال، اگر زوجه توانایی مالی برای پرداخت این هزینه را نداشته باشد، می تواند همزمان با دادخواست اصلی، درخواست اعسار از پرداخت هزینه دادرسی را نیز مطرح کند و دو شاهد برای اثبات ناتوانی مالی خود معرفی نماید. در صورت پذیرش اعسار، زوجه از پرداخت هزینه دادرسی معاف یا پرداخت آن تقسیط می شود.
- جلسات رسیدگی و دفاعیات:
پس از ثبت دادخواست و پرداخت هزینه ها، دادگاه وقت رسیدگی تعیین کرده و به طرفین ابلاغ می شود. زوجین یا وکلای آن ها در جلسات دادگاه حاضر شده و به دفاع از حقوق خود می پردازند. قاضی با بررسی ادله و مستندات، حکم مقتضی را صادر می کند.
- صدور حکم پرداخت مهریه:
در نهایت، دادگاه با توجه به شواهد و قوانین، حکم به پرداخت مهریه از سوی زوج صادر می کند. این حکم می تواند به صورت پرداخت یکجا یا اقساطی (در صورت اثبات اعسار زوج) باشد. حکم صادره قابل تجدیدنظرخواهی در مراجع بالاتر قضایی است.
- مراحل اجرای حکم در اجرای احکام مدنی دادگستری:
پس از قطعی شدن حکم دادگاه مبنی بر پرداخت مهریه، پرونده به اجرای احکام مدنی دادگستری ارسال می شود. در این مرحله، زوجه می تواند با معرفی اموال زوج، درخواست اجرای حکم و وصول مهریه را داشته باشد. همچنین، اگر زوج از پرداخت اقساط مهریه (در صورت تقسیط) خودداری کند و تا سقف 110 سکه باشد، امکان جلب وی نیز فراهم می شود.
قوانین و نکات حقوقی کلیدی که هر زن باید بداند
برای زنانی که قصد مطالبه مهریه دارند، آگاهی از قوانین و نکات حقوقی مرتبط، عاملی کلیدی در موفقیت و پیشبرد پرونده است. در این بخش، به مهم ترین این قوانین و نکات خواهیم پرداخت.
قانون جدید مهریه و قاعده ۱۱۰ سکه:
یکی از مهم ترین تغییرات در قوانین مربوط به مهریه، محدودیت جلب زوج تا سقف ۱۱۰ سکه است که با تصویب «قانون حمایت خانواده جدید» اجرایی شده است. این قاعده نکات مهمی دارد:
- محدودیت جلب زوج تا ۱۱۰ سکه: بر اساس قانون، تنها تا میزان 110 سکه تمام بهار آزادی (یا معادل ریالی آن به نرخ روز) امکان صدور حکم جلب برای زوج وجود دارد. این بدان معناست که اگر زوج از پرداخت مهریه خودداری کند و اعسار وی نیز رد شود، دادگاه تنها می تواند برای عدم پرداخت تا این میزان سکه، دستور جلب او را صادر کند.
- حق مطالبه تمام مهریه، حتی مازاد بر ۱۱۰ سکه: لازم به ذکر است که محدودیت جلب تا 110 سکه، به هیچ وجه به معنای سلب حق زوجه نسبت به مهریه بیشتر از این میزان نیست. اگر مهریه زن بیش از 110 سکه باشد، او همچنان مالک تمام مهریه تعیین شده است و می تواند تمام آن را مطالبه کند. اما برای وصول مازاد بر 110 سکه، تنها راهکار معرفی اموال زوج است و امکان جلب او برای این مازاد وجود ندارد.
- مثال کاربردی برای مهریه های بالای ۱۱۰ سکه: فرض کنید مهریه زنی 200 سکه است و زوج از پرداخت آن خودداری می کند. دادگاه پس از بررسی، حکم به پرداخت 200 سکه می دهد و در صورت اعسار زوج، آن را تقسیط می کند (مثلاً 10 سکه پیش پرداخت و هر سه ماه یک سکه). اگر زوج از پرداخت پیش پرداخت یا اقساط خودداری کند، دادگاه می تواند تا زمانی که مجموع سکه های پرداخت نشده به 110 سکه برسد، دستور جلب او را صادر کند. اما پس از وصول 110 سکه، حتی اگر 90 سکه دیگر از مهریه باقی مانده باشد، امکان جلب زوج وجود ندارد و زوجه تنها با معرفی اموال او می تواند مازاد مهریه را وصول کند.
اعسار از پرداخت مهریه و تقسیط:
اگر زوج توانایی مالی برای پرداخت یکجای مهریه را نداشته باشد، می تواند درخواست اعسار از پرداخت مهریه را مطرح کند.
- شرایط درخواست اعسار توسط زوج: زوج باید با ارائه دلایل و مدارک مستند، از جمله استشهادیه، لیست اموال، درآمد و بدهی ها، ناتوانی خود را در پرداخت یکجای مهریه به دادگاه ثابت کند.
- نحوه تعیین پیش پرداخت و اقساط: دادگاه با در نظر گرفتن وضعیت مالی زوج (شغل، درآمد، دارایی ها)، تعداد افراد تحت تکفل (تعداد فرزندان)، و سایر بدهی ها، مبلغی را به عنوان پیش پرداخت و اقساط ماهانه یا دوره ای برای پرداخت مهریه تعیین می کند. هدف، تعیین اقساطی است که زوج توانایی پرداخت آن را داشته باشد و همزمان، حقوق زوجه نیز تأمین شود.
- بخشنامه رئیس قوه قضاییه در خصوص تعدیل اقساط (اهمیت در شرایط تورمی): در شرایط تورمی و نوسانات قیمت سکه، بخشنامه هایی از سوی رئیس قوه قضاییه صادر می شود که به دادگاه ها اجازه می دهد تا به درخواست زوج، در تعیین یا تعدیل اقساط مهریه تجدید نظر کنند. این بخشنامه ها به منظور جلوگیری از زندانی شدن بی جهت مردان و متناسب سازی اقساط با توان مالی واقعی آن ها صادر می شوند.
مستثنیات دین: (اموالی که از توقیف معاف هستند)
برخی از اموال زوج، حتی در صورت مطالبه مهریه، از توقیف معاف هستند و به آن ها «مستثنیات دین» گفته می شود. این اموال برای تأمین حداقل معیشت زوج و افراد تحت تکفل وی ضروری تلقی می شوند.
- منزل مسکونی در شأن: منزل مسکونی که عرفاً و بر اساس شأن اجتماعی و خانوادگی زوج برای زندگی او و خانواده اش ضروری است، قابل توقیف نیست.
- اثاثیه ضروری زندگی: وسایل و اثاثیه منزل که برای رفع نیازهای ضروری زندگی زوج و افراد تحت تکفل وی لازم است، شامل مستثنیات دین می شود.
- آذوقه، کتب و ابزار کار: آذوقه موجود به قدر نیاز برای مدتی که عرفاً ذخیره می شود، کتب و ابزار علمی برای اهل علم، و وسایل و ابزار کار برای کسبه، پیشه وران و کشاورزان، از جمله اموالی هستند که از توقیف معاف می باشند.
- محدودیت ها و استثنائات: تعیین «شأن» و «ضرورت» در این موارد، توسط دادگاه و با توجه به عرف و شرایط پرونده انجام می شود. به عنوان مثال، اگر منزل مسکونی زوج بسیار بزرگ تر از شأن او باشد، مازاد آن ممکن است قابل توقیف باشد.
مهریه در شرایط خاص:
مطالبه مهریه در برخی موقعیت ها، دارای تفاوت ها و ملاحظات حقوقی خاصی است:
- مهریه در عقد موقت: در عقد موقت نیز مهریه تعیین می شود و زن مالک آن است. اما برای مطالبه آن از طریق اجرای ثبت، نیاز به سند رسمی عقد موقت است. اگر عقد موقت به صورت عادی (غیررسمی) انجام شده باشد، زن باید برای مطالبه مهریه به دادگاه خانواده مراجعه کند.
- گرفتن مهریه و ادامه زندگی: زن می تواند مهریه خود را مطالبه کند و همزمان به زندگی مشترک با همسرش ادامه دهد. مطالبه مهریه لزوماً به معنای درخواست طلاق نیست. اما این اقدام ممکن است روابط زناشویی را تحت تأثیر قرار دهد.
- مهریه و فوت زوج: در صورت فوت زوج، مهریه از ترکه (اموال به جا مانده) او قابل مطالبه است. زن می تواند مانند سایر طلبکاران، مهریه خود را از ورثه متوفی مطالبه کند. ملاک محاسبه مهریه (مانند سکه)، نرخ روز در زمان فوت زوج خواهد بود.
- ضمانت در پرداخت مهریه: اگر شخص ثالثی (مانند پدر شوهر) پرداخت مهریه را ضمانت کرده باشد و این ضمانت به صورت رسمی در عقدنامه یا سند جداگانه ثبت شده باشد، زن می تواند برای مطالبه مهریه، به ضامن نیز مراجعه کند. مسئولیت ضامن بسته به نوع ضمانت (تضامنی یا غیرتضامنی) متفاوت خواهد بود.
- انتقال اموال برای فرار از دین: اگر زوج با هدف فرار از پرداخت مهریه، اقدام به انتقال صوری اموال خود به اشخاص دیگر (نظیر خویشاوندان) کند، زوجه می تواند با اثبات صوری بودن این نقل و انتقال و با طرح دعوای فرار از دین در دادگاه، خواهان ابطال این معاملات شود. اثبات این موضوع نیازمند مدارک و شواهد قوی است.
- مهریه در دوران عقد (قبل از نزدیکی): اگر طلاق قبل از وقوع نزدیکی (مقاربت) صورت گیرد، زن تنها مستحق دریافت نصف مهریه تعیین شده است، حتی اگر مهریه عندالمطالبه باشد.
نحوه محاسبه مهریه به نرخ روز:
در صورتی که مهریه به صورت وجه نقد تعیین شده باشد، محاسبه آن به نرخ روز از اهمیت بالایی برخوردار است. برای محاسبه مهریه به نرخ روز، از شاخص تعدیل سالانه بانک مرکزی استفاده می شود. این شاخص هر سال توسط بانک مرکزی اعلام می گردد و مبنای محاسبه قرار می گیرد. برای اطلاع از جزئیات این محاسبات، می توانید با شماره 129 (مرکز مشاوره حقوقی قوه قضاییه) تماس بگیرید یا از وکلای متخصص مشاوره بگیرید.
سوالات متداول
آیا می توان فقط قسمتی از مهریه را مطالبه کرد؟
بله، زن می تواند برای مطالبه تمام یا بخشی از مهریه خود اقدام کند. این انتخاب به صلاح دید زوجه و شرایط خاص او بستگی دارد.
ملاک قیمت سکه در زمان درخواست اجرائیه است یا وصول مهریه؟
ملاک، قیمت سکه در زمان وصول مهریه (یا زمان اجرای حکم/مزایده اموال) است. این امر به نفع زوجه خواهد بود، زیرا ارزش مهریه با توجه به نوسانات بازار حفظ می شود.
اگر پرونده مهریه مختومه شود و بعداً آشتی کنیم، هزینه ای باید پرداخت شود؟
خیر، در صورتی که پرونده مطالبه مهریه به هر دلیلی (مانند آشتی یا طلاق توافقی) مختومه شود و هنوز مهریه وصول نشده باشد، نیازی به پرداخت هزینه ای به اداره ثبت یا دادگاه (به جز نیم عشر اولیه در ثبت) نیست.
امکان ممنوع الخروج کردن شوهر برای سکه بالای ۱۱۰ عدد از طریق اداره اجرای ثبت و دادگاه چگونه است؟
از طریق اداره اجرای ثبت، بله. اداره ثبت برای ممنوع الخروج کردن زوج بابت مهریه، محدودیتی برای تعداد سکه (بالای ۱۱۰ سکه) قائل نیست و می تواند به استناد سند رسمی، حکم ممنوع الخروجی صادر کند. اما از طریق دادگاه، ممنوع الخروجی فقط تا زمان قطعی شدن حکم مهریه امکان پذیر است.
آیا سقف ۱۴ سکه برای مهریه واقعیت دارد؟
در حال حاضر خیر. صحبت از سقف 14 سکه برای مهریه تنها در حد گمانه زنی ها و طرح هایی در مجلس بوده و تاکنون به قانون تبدیل نشده است. مهریه همچنان بر اساس توافق زوجین در عقدنامه معتبر است.
آیا اموال به نام فرزندان یا شرکای کاری زوج قابل توقیف است؟
خیر. اموالی که رسماً به نام فرزندان یا شرکای کاری زوج ثبت شده باشد، قابل توقیف برای مهریه نیست، مگر اینکه ثابت شود این نقل و انتقالات صوری و با هدف فرار از دین بوده که اثبات آن دشوار است.
توقیف اموال قولنامه ای (بدون سند رسمی) چگونه است؟
توقیف اموال قولنامه ای (که سند رسمی به نام زوج ندارند) از طریق اداره اجرای ثبت ممکن نیست. برای توقیف چنین اموالی، زوجه باید از طریق دادگاه خانواده اقدام کرده و ابتدا به اثبات مالکیت زوج و سپس توقیف آن بپردازد.
آیا پس از بخشش مهریه، امکان رجوع و مطالبه مجدد وجود دارد؟
اگر زن مهریه خود را به مرد ابراء (بخشیدن قطعی) کند، دیگر به هیچ عنوان امکان رجوع و مطالبه مجدد آن را ندارد. اما اگر صرفاً مهریه را بذل (واگذاری) کرده باشد، در برخی موارد و با شرایط خاص (مثلاً در دوران عده طلاق رجعی)، امکان رجوع به مهریه وجود دارد که این موضوع دارای پیچیدگی های حقوقی است و نیاز به مشاوره وکیل دارد.
نقش حیاتی وکیل متخصص مهریه: چرا مشاوره حقوقی ضروری است؟
با توجه به پیچیدگی های حقوقی و اداری فرآیند مطالبه مهریه، بهره گیری از مشاوره و خدمات یک وکیل متخصص مهریه و امور خانواده، امری حیاتی است. وکیل با اشراف کامل بر قوانین و رویه های قضایی، می تواند زن را در تمامی مراحل (از تنظیم دادخواست و پیگیری در ثبت تا دفاع در دادگاه و شناسایی اموال)، راهنمایی کرده و احتمال موفقیت و سرعت وصول مهریه را به میزان قابل توجهی افزایش دهد.
نتیجه گیری: با آگاهی و حمایت، حق خود را به دست آورید
مطالبه مهریه، حقی قانونی و شرعی برای هر زن است که نیازمند آگاهی کامل از تمامی ابعاد حقوقی و اجرایی آن است. انتخاب روش مناسب (اجرای ثبت یا دادگاه) و شناخت دقیق مراحل، مدارک، هزینه ها و قوانین جدید (مانند قاعده ۱۱۰ سکه و مستثنیات دین) می تواند فرآیند وصول مهریه را تسهیل و تسریع کند. مهم است که زنان با درک کامل از حقوق خود، به موقع و با پشتیبانی متخصصین حقوقی اقدام نمایند. مشاوره با وکیل متخصص مهریه، به عنوان یک راهکار هوشمندانه، می تواند در این مسیر پرچالش، راهگشای شما باشد و به شما کمک کند تا با کمترین سردرگمی و اضطراب، به حق خود دست یابید.