زن طلاق بگیره مهریه به او تعلق میگیرد

بله، مهریه حق شرعی و قانونی زن است که به محض جاری شدن عقد نکاح، مالک آن می شود و درخواست طلاق از سوی زن، به خودی خود این حق را ساقط نمی کند. این باور که اگر زن متقاضی طلاق باشد، مهریه اش از بین می رود، یک برداشت نادرست و رایج در جامعه است که مبنای قانونی ندارد. مقاله پیش رو با هدف شفاف سازی ابعاد حقوقی و عملی این موضوع، به بررسی دقیق جایگاه مهریه در نظام حقوقی ایران، شرایط تعلق و عدم تعلق آن، و نیز تأثیر انواع طلاق بر حق مطالبه مهریه می پردازد. آگاهی از این جزئیات برای حفظ حقوق مالی زنان و تصمیم گیری آگاهانه در مراحل طلاق ضروری است.

مهریه یکی از مهمترین حقوق مالی زن در عقد نکاح است که قانون مدنی جمهوری اسلامی ایران به تفصیل به آن پرداخته است. این حق مالی، نه تنها پشتوانه اقتصادی زن محسوب می شود، بلکه نمادی از احترام و تعهد مرد نسبت به همسرش است. با این حال، در طول سالیان متمادی، تفاسیر و باورهای غلطی در جامعه شکل گرفته که منجر به سردرگمی افراد، به ویژه زنان متقاضی طلاق، شده است. یکی از این باورهای رایج این است که اگر زن خود پیش قدم در درخواست طلاق باشد، ممکن است مهریه خود را از دست بدهد. این مقاله با تکیه بر مستندات قانونی و رویه های قضایی، این ابهام را برطرف ساخته و مسیر صحیح احقاق حق مهریه را تبیین می کند.

جایگاه قانونی مهریه و انواع آن

مهریه به مالی گفته می شود که مرد در هنگام عقد نکاح یا پس از آن، به زن خود می پردازد یا متعهد به پرداخت آن می شود. بر اساس ماده ۱۰۸۲ قانون مدنی، «به محض عقد، زن مالک مهر می شود و می تواند هر نوع تصرفی که بخواهد در آن بنماید.» این ماده به صراحت بر مالکیت تام و مطلق زن بر مهریه از لحظه انعقاد عقد دلالت دارد. این مالکیت، حتی قبل از وقوع رابطه زناشویی نیز محقق می شود و به هیچ شرط خاصی معلق نیست، مگر آنکه در ضمن عقد نکاح شرط خلاف آن شده باشد که البته این شرط باید در چارچوب قوانین و شرع باشد.

انواع مهریه در قانون مدنی

مهریه در قانون مدنی ایران به سه نوع اصلی تقسیم می شود که هر یک شرایط خاص خود را دارند:

• مهرالمسمی: این نوع مهریه، مهری است که میزان و نوع آن (مانند سکه طلا، وجه نقد، ملک و غیره) در هنگام عقد نکاح با توافق زوجین تعیین و در سند ازدواج ثبت می شود. اکثر مهریه هایی که در جامعه رایج است، از نوع مهرالمسمی است.
• مهرالمثل: در مواردی که در عقد نکاح، مهریه تعیین نشده باشد یا اگر تعیین شده، باطل باشد، و نزدیکی بین زوجین واقع شده باشد، زن مستحق مهرالمثل خواهد بود. مهرالمثل بر اساس عرف و عادت، متناسب با وضعیت زن از نظر شأن، موقعیت خانوادگی، تحصیلات و سایر خصوصیات مشابه، توسط دادگاه تعیین می شود.
• مهرالمتعه: اگر در عقد نکاح، مهریه تعیین نشده باشد و قبل از وقوع نزدیکی، طلاق اتفاق بیفتد، مرد مکلف است مالی به عنوان مهرالمتعه به زن بپردازد. تعیین مهرالمتعه نیز بر اساس وضعیت مالی و توانایی مرد توسط دادگاه صورت می گیرد.

تفاوت مهریه عندالمطالبه و عندالاستطاعه

یکی دیگر از تقسیم بندی های رایج مهریه، بر اساس نحوه و زمان مطالبه آن است:

• مهریه عندالمطالبه: در این نوع مهریه، زن می تواند هر زمان که بخواهد، مهریه خود را از مرد مطالبه کند و مرد مکلف به پرداخت آن است. این نوع مهریه رایج ترین شکل مهریه در ایران است. در صورت عدم پرداخت، زن می تواند از طریق دادگاه یا اداره اجرای ثبت اقدام به توقیف اموال مرد کند.
• مهریه عندالاستطاعه: در این حالت، پرداخت مهریه منوط به توانایی مالی مرد است. به این معنا که زن زمانی می تواند مهریه خود را مطالبه کند که ثابت کند مرد توانایی پرداخت آن را دارد. اثبات این استطاعت مالی بر عهده زن است و همین موضوع، فرایند مطالبه مهریه را در این نوع، پیچیده تر می کند.

اصل کلی: استقلال حق مهریه از منشأ طلاق

یکی از مهم ترین نکات حقوقی که باید به آن توجه داشت، این است که اصل حق مهریه یک حق مستقل است و منشأ طلاق (چه از طرف مرد، چه از طرف زن و چه به صورت توافقی) تأثیری بر اصل تعلق مهریه به زن ندارد. این بدان معناست که حتی اگر زن خود درخواست طلاق دهد، این اقدام به معنای از دست دادن حق مهریه او نیست. قانونگذار ایران، مهریه را به عنوان یک حق مالی مستقل در نظر گرفته که به محض عقد نکاح برای زن ایجاد می شود و تنها در موارد بسیار خاص و محدودی که در ادامه توضیح داده خواهد شد، ممکن است تعلق آن دستخوش تغییر شود.

استقلال حق مهریه از سایر حقوق مالی زن مانند نفقه نیز حائز اهمیت است. نفقه به مخارج زندگی زن در طول دوران زناشویی گفته می شود و پرداخت آن منوط به تمکین زن است. در حالی که مهریه، حتی با عدم تمکین یا نشوز زن نیز از بین نمی رود و در هر صورت به او تعلق خواهد گرفت. این تمایز، نشان دهنده اهمیت و جایگاه ویژه مهریه در قانون خانواده ایران است که به عنوان یک پشتوانه مالی برای زن در نظر گرفته شده است.

شرایط عدم تعلق کامل یا جزئی مهریه (موارد استثنایی)

با وجود اصل کلی استقلال حق مهریه، در موارد بسیار خاصی ممکن است مهریه به زن تعلق نگیرد یا به صورت کامل پرداخت نشود. این موارد استثنایی عبارتند از:

طلاق قبل از نزدیکی (عدم رابطه زناشویی)

بر اساس ماده ۱۰۹۲ قانون مدنی، «هرگاه شوهر قبل از نزدیکی زن خود را طلاق دهد، زن مستحق نصف مهر خواهد بود و اگر شوهر بیش از نصف مهر را قبلاً داده باشد، حق دارد مازاد از نصف را عیناً یا مثلاً یا قیمتاً استرداد کند.» این حکم یکی از مهم ترین استثنائات در مورد تعلق کامل مهریه است. اگر طلاق قبل از وقوع نزدیکی (دخول) صورت گیرد، زن تنها مستحق نصف مهریه تعیین شده است و اگر تمام مهریه را دریافت کرده باشد، مرد می تواند نیمی از آن را پس بگیرد.

فوت یکی از زوجین قبل از نزدیکی و عدم تعیین مهر

ماده ۱۰۸۸ قانون مدنی به این موضوع می پردازد: «اگر یکی از زوجین قبل از نزدیکی بمیرد و مهر در عقد نکاح تعیین نشده باشد، زن مستحق هیچ گونه مهری نیست.» این حالت زمانی پیش می آید که در عقد نکاح، مهریه تعیین نشده و قبل از آنکه نزدیکی بین زوجین واقع شود، یکی از آن ها فوت کند. در این صورت، با توجه به عدم تعیین مهر و عدم وقوع نزدیکی، زن (یا ورثه او) نمی تواند مهریه ای مطالبه کند. اما اگر در چنین شرایطی مهر تعیین شده بود، با فوت شوهر، تمام مهریه به زن تعلق می گرفت.

بطلان عقد نکاح و عدم نزدیکی

طبق ماده ۱۰۸۹ قانون مدنی، «هرگاه عقد نکاح بین زوجین به دلیلی باطل باشد و بین آنها نزدیکی واقع نشده باشد، زن کلاً حق مهر ندارد و اگر مهر را گرفته باشد، شوهر می تواند آن را استرداد کند.» بطلان عقد نکاح می تواند به دلایل مختلفی مانند عدم رعایت شرایط اساسی صحت عقد (مانند رضایت، اهلیت و…) یا وجود موانع نکاح (مانند محرمیت) اتفاق بیفتد. در این صورت، از آنجا که اساساً نکاحی به صورت صحیح واقع نشده، حقوق مترتب بر آن از جمله مهریه نیز ایجاد نمی شود.

همچنین، ماده ۱۱۰۱ قانون مدنی بیان می کند: «هرگاه نکاح به علتی فسخ شود و بین زوجین نزدیکی واقع نشده باشد، زن مستحق مهر نخواهد بود، مگر در صورتی که فسخ نکاح به دلیل عنن (ناتوانی جنسی مرد) باشد که در این صورت با وجود عدم نزدیکی، نصف مهریه به زن تعلق می گیرد.» فسخ نکاح نیز حالتی است که عقد نکاح صحیحاً واقع شده، اما به دلیل وجود یکی از عیوب قانونی (مانند جنون، عنن و…) با حکم دادگاه منحل می شود.

بذل، صلح یا ابراء مهریه توسط زن

زن به عنوان مالک مهریه، دارای اختیار کامل برای تصرف در آن است. این تصرف می تواند شامل بخشش مهریه (ابراء)، مصالحه بر سر آن، یا بذل (بخشش در مقابل امر دیگری) باشد. در این موارد، اگر زن با اراده آزاد و آگاهانه خود، تمام یا قسمتی از مهریه را به مرد ببخشد یا با او بر سر آن مصالحه کند، دیگر نمی تواند آن قسمت بخشیده شده را مطالبه کند. این وضعیت به خصوص در طلاق خلع و مبارات رایج است.

مهریه یک حق مالی مستقل است که به محض جاری شدن عقد نکاح، زن مالک آن می شود و تنها در موارد خاص و محدود قانونی، تعلق آن دستخوش تغییر می گردد؛ بنابراین، درخواست طلاق از سوی زن به تنهایی این حق را ساقط نمی کند.

اصلاح باورهای نادرست درباره سلب مهریه

در فرهنگ عمومی، باورهای غلطی درباره سلب مهریه وجود دارد که لازم است از نظر حقوقی شفاف سازی شوند تا افراد بتوانند با آگاهی کامل از حقوق خود دفاع کنند.

نشوز یا عدم تمکین زن

یکی از رایج ترین اشتباهات این است که گمان می شود اگر زن تمکین نکند یا ناشزه شود، مهریه او ساقط می شود. این باور کاملاً نادرست است. نشوز و عدم تمکین زن، تنها باعث ساقط شدن حق نفقه او می شود و به هیچ وجه تأثیری بر حق مهریه ندارد. مهریه، حق مالی است که به محض عقد به زن تعلق می گیرد و عدم ایفای وظایف زناشویی از سوی زن، نمی تواند این حق قانونی را از بین ببرد. مرد همچنان مکلف به پرداخت مهریه است، حتی اگر زن ناشزه باشد و از او تمکین نکند.

خیانت زن

باور غلط دیگر این است که خیانت زن منجر به سلب مهریه او می شود. این ادعا نیز از نظر قانونی بی اساس است. خیانت زن، گرچه عملی نکوهیده و دارای تبعات اخلاقی و شاید کیفری (در صورت اثبات زنا) باشد، اما طبق قوانین جاری ایران مستقیماً منجر به سلب حق مهریه او نمی شود. مهریه، ارتباط مستقیمی با وفاداری یا عدم وفاداری زن در طول زندگی مشترک ندارد و صرف ارتکاب خیانت نمی تواند مهریه را از بین ببرد. البته ممکن است در برخی موارد، قاضی در تعیین تکلیف سایر حقوق مالی زن (مانند اجرت المثل) این موارد را مد نظر قرار دهد، اما حق مهریه به قوت خود باقی است.

صرف درخواست طلاق از سوی زن

همان طور که پیشتر نیز تأکید شد، صرف درخواست طلاق از سوی زن، حق مهریه او را از بین نمی برد. این یکی از مهم ترین نقاطی است که باید مورد توجه قرار گیرد. زن حتی اگر به دلیل سوءرفتار مرد یا عدم تفاهم، خود متقاضی طلاق باشد، همچنان حق مطالبه مهریه خود را دارد. تنها استثنا در این زمینه، زمانی است که زن برای جلب رضایت مرد به طلاق، در قالب طلاق خلع یا مبارات، تمام یا قسمتی از مهریه خود را به مرد ببخشد. در غیر این صورت، او می تواند همزمان با درخواست طلاق، مهریه خود را نیز مطالبه کند.

تأثیر انواع طلاق بر مطالبه و میزان مهریه

نوع طلاق می تواند بر نحوه مطالبه و گاهی بر میزان مهریه مؤثر باشد، اما هرگز به طور کلی حق مهریه را از بین نمی برد:

طلاق از طرف مرد

در صورتی که مرد متقاضی طلاق باشد (طلاق از طرف زوج)، زن مستحق دریافت کامل مهریه خود است. این کامل بودن مهریه شامل پرداخت آن در صورت عندالمطالبه بودن و یا اثبات استطاعت در صورت عندالاستطاعه بودن است. در این نوع طلاق، مرد موظف است علاوه بر مهریه، سایر حقوق مالی زن مانند نفقه ایام عده، اجرت المثل ایام زندگی مشترک و نصف دارایی کسب شده در طول زندگی مشترک (در صورت وجود شرط ضمن عقد) را نیز بپردازد.

طلاق از طرف زن با دلایل موجه (عسر و حرج)

اگر زن به دلیل وجود عسر و حرج (سختی و مشقت غیرقابل تحمل) در زندگی مشترک، درخواست طلاق دهد، می تواند بدون نیاز به بخشیدن مهریه، طلاق بگیرد و تمام مهریه خود را نیز مطالبه کند. مصادیق عسر و حرج در ماده ۱۱۳۰ قانون مدنی آمده است و شامل مواردی مانند عدم پرداخت نفقه برای مدت طولانی، سوءرفتار و ضرب و شتم، اعتیاد مضر مرد، ترک زندگی مشترک برای مدت طولانی، ابتلا به بیماری های صعب العلاج و غیره می شود. در این موارد، دادگاه پس از احراز عسر و حرج زن، حکم به طلاق صادر می کند و زن حق کامل مهریه خود را حفظ خواهد کرد.

طلاق از طرف زن بدون دلایل موجه (طلاق خلع و مبارات)

در مواردی که زن دلیل موجه قانونی برای طلاق (مانند عسر و حرج) ندارد، اما به دلیل کراهت شدید از شوهر خود حاضر است در ازای طلاق، تمام یا قسمتی از مهریه یا مال دیگری را به او ببخشد، طلاق از نوع خلع یا مبارات خواهد بود. تفاوت خلع و مبارات در میزان کراهت است؛ در خلع، کراهت از سوی زن شدید است و در مبارات، کراهت دوطرفه و کمتر است. در این نوع طلاق ها، بذل مهریه یا مال به مرد، شرط لازم برای رضایت او به طلاق و نهایی شدن حکم طلاق است. بنابراین در اینجا زن با اختیار خود و برای رهایی از زندگی مشترک، از بخشی از حق مهریه خود چشم پوشی می کند.

طلاق توافقی

در طلاق توافقی، زن و مرد با توافق یکدیگر تصمیم به جدایی می گیرند و در مورد تمام حقوق مالی و غیرمالی (از جمله مهریه، نفقه، حضانت فرزند و…) به توافق می رسند. در این نوع طلاق، زن می تواند تمام مهریه خود را دریافت کند، یا بخشی از آن را ببخشد، یا کلاً آن را ابراء کند. همه چیز بستگی به توافق بین طرفین دارد. اهمیت تنظیم دقیق توافق نامه طلاق در این مرحله بسیار زیاد است تا از بروز اختلافات آتی جلوگیری شود. در طلاق توافقی، اگر توافق بر عدم بذل مهریه باشد، زن می تواند هم طلاق بگیرد و هم مهریه خود را به طور کامل مطالبه کند.

مراحل قانونی مطالبه مهریه توسط زن

برای مطالبه مهریه، زن می تواند از دو طریق اصلی اقدام کند:

۱. مطالبه مهریه از طریق اداره اجرای ثبت

اگر سند ازدواج رسمی باشد، زن می تواند بدون نیاز به مراجعه به دادگاه، مستقیماً به دفترخانه ای که عقد در آن جاری شده یا اداره اجرای ثبت اسناد مراجعه کرده و درخواست صدور اجرائیه برای مهریه خود را بنماید. این روش معمولاً سریع تر از مسیر دادگاه است و امکان توقیف اموال منقول و غیرمنقول مرد را فراهم می آورد. پس از صدور اجرائیه، اگر مرد مهریه را نپردازد، اداره ثبت اقدام به شناسایی و توقیف اموال او می کند.

۲. مطالبه مهریه از طریق دادگاه خانواده

زن می تواند با تقدیم دادخواست مطالبه مهریه به دادگاه خانواده، این حق مالی را پیگیری کند. این مسیر به خصوص زمانی کاربرد دارد که سند ازدواج غیررسمی باشد یا اموال قابل توقیفی برای اجرای ثبت در دسترس نباشد. مراحل کلی این روش شامل موارد زیر است:

• تنظیم و تقدیم دادخواست: زن (یا وکیل او) باید دادخواستی حاوی مشخصات خود و شوهر، میزان مهریه، و درخواست مطالبه آن تنظیم و به دادگاه صالح ارائه دهد.
• پرداخت هزینه های دادرسی: هزینه های مربوط به دادرسی باید طبق تعرفه قانونی پرداخت شود.
• توقیف اموال (معرفی اموال و مستثنیات دین): زن می تواند همزمان با تقدیم دادخواست یا پس از آن، درخواست توقیف اموال مرد را به دادگاه ارائه دهد. این اموال می تواند شامل حساب های بانکی، حقوق، اتومبیل، ملک و سایر دارایی ها باشد. البته باید توجه داشت که برخی اموال مرد تحت عنوان مستثنیات دین قرار می گیرند و قابل توقیف نیستند، مانند منزل مسکونی که عرفاً در شأن او و افراد تحت تکفلش باشد، اثاثیه ضروری زندگی و ابزار و وسایل کسب و کار.
• رسیدگی و صدور حکم: دادگاه پس از بررسی مدارک و شنیدن دفاعیات طرفین، در صورت احراز حقانیت زن، حکم به پرداخت مهریه صادر می کند.
• درخواست اعسار از سوی مرد و تقسیط مهریه: اگر مرد توانایی پرداخت یکجای مهریه را نداشته باشد، می تواند دادخواست اعسار از پرداخت مهریه را به دادگاه تقدیم کند و تقاضای تقسیط آن را بنماید. دادگاه پس از بررسی وضعیت مالی مرد، در صورت احراز اعسار، حکم به پرداخت مهریه به صورت اقساط صادر می کند.

نقش وکیل متخصص خانواده

پیچیدگی های قوانین و رویه های قضایی در زمینه مطالبه مهریه، لزوم بهره گیری از مشاوره وکلای متخصص خانواده را دوچندان می کند. یک وکیل مجرب می تواند زن را در تمام مراحل از تنظیم دادخواست و جمع آوری مدارک تا پیگیری پرونده در دادگاه یا اداره ثبت، یاری رساند و از تضییع حقوق او جلوگیری کند. وکیل با اشراف به قوانین و ترفندهای حقوقی، می تواند روند مطالبه مهریه را تسریع بخشیده و بهترین نتیجه را برای موکل خود به ارمغان آورد.

سوالات متداول

۱. اگر زن حق طلاق داشته باشد، آیا باز هم مهریه به او تعلق می گیرد؟

بله، حق طلاق (که معمولاً به صورت شرط ضمن عقد به زن اعطا می شود) و حق مهریه دو مقوله کاملاً جداگانه هستند و داشتن حق طلاق، به هیچ وجه حق مهریه را از بین نمی برد. زن می تواند هم از حق طلاق خود استفاده کند و هم تمام مهریه اش را مطالبه کند.

۲. آیا می توان هم طلاق گرفت و هم تمام مهریه را مطالبه کرد؟

بله، در بسیاری از موارد این امکان وجود دارد. به خصوص در طلاق از طرف مرد، یا طلاق از طرف زن به دلیل عسر و حرج (دلایل موجه قانونی) و یا در طلاق توافقی که طرفین بر عدم بذل مهریه توافق کرده باشند، زن می تواند هم طلاق بگیرد و هم تمام مهریه اش را مطالبه کند.

۳. در دوران عقد، اگر زن درخواست طلاق دهد، مهریه چگونه محاسبه می شود؟

اگر طلاق در دوران عقد و قبل از وقوع نزدیکی (دخول) رخ دهد، زن مستحق نصف مهریه تعیین شده است، صرف نظر از اینکه چه کسی متقاضی طلاق بوده. اما اگر نزدیکی واقع شده باشد، حتی در دوران عقد، زن مستحق تمام مهریه خواهد بود.

۴. آیا بخشیدن مهریه برای گرفتن طلاق همیشه الزامی است؟

خیر، بخشیدن مهریه برای گرفتن طلاق فقط در طلاق های از نوع خلع یا مبارات (که زن بدون دلیل موجه قانونی اما به دلیل کراهت از شوهر، حاضر به بذل مهریه برای رهایی است) یا در طلاق توافقی (که جزء توافقات طرفین باشد) الزامی است. در سایر انواع طلاق، زن نیازی به بخشیدن مهریه ندارد.

۵. آیا مهریه بیش از ۱۱۰ سکه قابل مطالبه است؟

بله، محدودیت ۱۱۰ سکه بهار آزادی (یا معادل آن) فقط مربوط به بازداشت مرد بابت مهریه است و به معنای عدم تعلق مهریه بیش از این مقدار نیست. اگر مرد اموالی بیش از مستثنیات دین داشته باشد، تمام مهریه زن (هر مقدار که باشد) قابل وصول و مطالبه است و فقط در صورت عدم وجود اموال و اعسار مرد، بازداشت او تا سقف ۱۱۰ سکه انجام می شود.

۶. چه مدارکی برای مطالبه مهریه لازم است؟

مدارک اصلی برای مطالبه مهریه شامل عقدنامه رسمی (یا رونوشت آن)، شناسنامه و کارت ملی زن و دادخواست مطالبه مهریه (در صورت اقدام از طریق دادگاه) است. در صورت نیاز به توقیف اموال، مدارک شناسایی اموال مرد نیز لازم خواهد بود.

۷. آیا نفقه و مهریه یکسان هستند؟

خیر، نفقه و مهریه دو حق مالی کاملاً متفاوت هستند. مهریه به محض عقد به زن تعلق می گیرد و حق اوست، در حالی که نفقه به مخارج زندگی زن در طول دوران زناشویی مربوط می شود و پرداخت آن منوط به تمکین زن است. عدم پرداخت نفقه یا نشوز زن، باعث ساقط شدن نفقه می شود، اما به حق مهریه آسیبی نمی رساند.

نتیجه گیری

در جمع بندی مباحث مطرح شده، مجدداً تأکید می شود که مهریه، به عنوان یک حق لاینفک و مستقل برای زن، به محض انعقاد عقد نکاح ایجاد می شود و صرف درخواست طلاق از سوی او، غالباً این حق را از بین نمی برد. باورهای غلطی نظیر سلب مهریه به دلیل نشوز یا خیانت زن، هیچ مبنای قانونی ندارند و نباید موجب تضییع حقوق زنان شود.

آگاهی از تفاوت های حقوقی میان انواع مهریه و تأثیر انواع طلاق بر نحوه مطالبه آن، برای هر دو طرفین ازدواج از اهمیت بالایی برخوردار است. درک صحیح این موارد می تواند از بروز اختلافات و سوءتفاهمات حقوقی جلوگیری کند و به افراد کمک کند تا در مراحل پیچیده طلاق، تصمیمات آگاهانه و درستی اتخاذ نمایند.

با توجه به پیچیدگی های قوانین و رویه های قضایی در دعاوی خانواده، توصیه اکید می شود که در هرگونه اقدام حقوقی مربوط به طلاق و مطالبه مهریه، حتماً با یک وکیل متخصص و باتجربه خانواده مشورت نمایید. وکیل می تواند با ارائه راهنمایی های لازم و پیگیری مجدانه پرونده، بهترین مسیر را برای احقاق حقوق شما نشان داده و از تضییع آن جلوگیری کند.