«راه لاجورد» یک مسیر ترانزیتی جدید است که از آسیای میانه و افغانستان به دریای خزر و سپس به ترکیه و اروپا می رود؛ این راه گذر از یک مسیر تاریخی که سنگ لاجورد بَدَخشان و سایر سنگ های نیمه قیمتی افغانستان از مسیر آن به قفقاز روسیه بالکان اروپا و شمال آفریقا صادر می شد گرفته شده است.
موافقت نامه بازرگانی و ترانزیتی راه لاجورد در سال ۱۳۹۶ میان کشور های افغانستان ترکمنستان آذربایجان گرجستان و ترکیه به امضا رسید اما تاکنون این پروژه اجرایی نشده است.
در این پروژه شهر تورغندی در استان هرات افغانستان از طریق خطوط راه آهن و بزرگ راه ها به عشق آباد پایتخت ترکمنستان و سپس بندر ترکمن باشی (دریای خزر) متصل خواهد شد و پس از عبور از دریای خزر به باکو (پایتخت آذربایجان) تفلیس (پایتخت گرجستان) و سپس استانبول ترکیه ادامه خواهد یافت.
تحولات اخیر در «راه لاجورد»
در یک ماه گذشته دیدار های مهمی میان مقامات طالبان و جمهوری آذربایجان در زمینه توسعه راه گذر لاجورد با هدف تقویت روابط تجاری و اقتصادی میان ۲ کشور و همچنین تسهیل حمل ونقل کالا از طریق این راه گذر صورت گرفته است. باکو به عنوان یکی از بازیگران اصلی در این راه گذر به ویژه در زمینه توسعه زیرساخت های حمل ونقل و انتقال انرژی از اهمیت بالایی برخوردار است.
طالبان به عنوان مقامات رسمی افغانستان در این دیدار ها تاکید کردند که قصد دارند به صورت فعال در توسعه و بهره برداری از این راه گذر مشارکت کنند. در عین حال آذربایجان هم به عنوان یک شریک اقتصادی و تجاری به دنبال افزایش حجم تجارت با افغانستان از طریق این راه گذر است.
موانع این پروژه
راه گذر لاجورد با چالش های زیادی مواجه است. افزایش تنش ها در افغانستان می تواند یک محیط ناپایدار و نامطمئن ایجاد کرده که بر چشم انداز توسعه آن تأثیر منفی بگذارد. همچنین هزینه های بالای حمل ونقل به دلیل عبور از دریای خزر و نیاز به انتقال کالا از طریق حمل ونقل ریلی جاده ای و دریایی این راه گذر را نسبت به سایر مسیر های ترانزیتی به یک گزینه گران تر و پیچیده تر تبدیل می کند.
دور زدن ایران هدف اصلی «راه لاجورد»
درحالی که راه اهن خواف-هرات میان ایران و افغانستان راه اندازی شده و چندین قطار در این مسیر به حرکت درآمده اند و ترکیه و افغانستان می توانند از طریق ایران به یکدیگر متصل شوند اما آنکارا و باکو قصد دارند تا با کم کردن اهمیت راهبردی که ایران می تواند در این پروژه داشته باشد تهران را تحت فشار قرار دهند.
راه لاجورد در حالی طراحی شده است که مسیر ایران به عنوان بهترین و کوتاه ترین و به صرفه ترین مسیر تجارت از شرق به غرب چه با قطار و چه با کامیون برای افغانستان مسیری کوتاه تر است.
به نظر می رسد که هدف ترکیه و آذربایجان از اجرای این پروژه تحت فشار گذاشتن ایران برای راه گذر زنگزور است که ایران موضع بسیاری سختی برای افتتاح این راه گذر دارد.
«راه گذر زنگزور» در صورت اجرا مرز دائمی ایران و ارمنستان را برای همیشه از یکدیگر جدا و قطع می کند.
منافع اسرائیل از «راه گذر لاجورد»
از طرفی این راه گذر برای اسرائیل هم مزایای مختلفی دارد. رژیم صهیونیستی می تواند از این راه گذر برای تقویت روابط خود با کشور های آسیای میانه و قفقاز بهره ببرد. در این راستا اسرائیل می تواند از این مسیر برای انتقال کالا های خود به کشور های مختلف در منطقه استفاده کند همچنین با توجه به منافع امنیتی ممکن است تمایل داشته باشد که از آن برای محدود کردن نفوذ ایران در این منطقه استفاده کند.
«راه لاجورد» یک مسیر ترانزیتی جدید است که می تواند به میزان قابل توجهی نقش ایران را در ترانزیت کالا از آسیای میانه به اروپا تحت الشعاع قرار دهد. این راه گذر نه تن ها به کشور های آسیای میانه افغانستان و جمهوری آذربایجان امکان دسترسی به بازار های جهانی را می دهد بلکه برای اسرائیل نیز فرصتی برای گسترش نفوذ اقتصادی و کاهش وابستگی به ایران در منطقه فراهم می آورد.