مهسا مژدهی: دولت در سایه اصطلاحی است که این روزها و با آمدن سعید جلیلی به رقابت‌های انتخاباتی بیش از هر زمان دیگری شنیده می‌شود. این دولت که مدعی است نقش نظارتی را ایفا کرده و برای آینده کشور برنامه ریزی کرده است، تبدیل به یکی از ارکان انتخاباتی در تابستان ۱۴۰۳ شده است. با این حال بسیاری از افراد خواهان روشن شدن ابعاد فعالیت‌های چنین دولتی شده‌اند که ریاست آن در دست سعید جلیلی عنوان می‌شود.
درخبرانلاین با مجید تفرشی محقق و کارشناس مسائل بین‌الملل در مورد مفهوم دولت در سایه به گفتگو نشسته‌ایم:
مجید تفرشی محقق و کارشناس مسائل بین‌الملل در مورد تشکیل دولت در سایه از سوی سعید جلیلی معتقد است: بحثی که آقای جلیلی سال‌هاست در مورد دولت در سایه اعلام می‌کنند، بحثی است که برخی می‌گویند خوب عمل کرده است یا بودجه‌اش مربوط به کجا بوده است و… اما بنیاد و اساس آن روی هواست. من می‌خواهم بگویم بحث دولت در سایه چیست. اساسا یا آقای جلیلی و تیمش مفهوم دولت در سایه را متوجه نشده‌اند یا کار دیگری می‌کنند یا در مورد دروغ می‌گویند.
در سال‌های اخیر به خصوص همزمان با انتخابات اخیر مکررا هر روز و هر ساعت عبارت دولت در سایه شنیده می‌شود. به این عنوان که تیمی به رهبری یک شخصیت سیاسی به عنوان دولت مراقب، رصدکننده یا کنترل‌کننده اعمال دولت حاکم به‌جهت رقابت یا خیرخواهی یا مشورت مدام مسائل کشور را بررسی کرده و به موازات دولت همه مسائل را تحت‌پوشش و رصد دارند و پژوهش می‌کنند.
عده‌ای می‌گویند این وضعیت درست نیست چون مشخص نیست که چه کسانی در آن هستند و بودجه و هزینه‌ها از کجا می‌آید و اهدافش چیست. بنیاد این نوع مباحث چه از طرف کسانی که ادعای دولت در سایه دارند و چه کسانی که بر سازوکار آن انتقاد دارند، در هواست و براساس دروغ و فریب عمومی بنا شده. به این دلیل که اساسا دولت سایه در ادبیات سیاسی جهان و یا حتی ادبیات کلاسیک یک مقوله مشخص و تعیین شده است. دولت در سایه مربوط به کشورهایی است که پارلمان محور هستند. یعنی نظام پارلمانی دولت را شکل می‌دهد. مثل کشورهای اسکاندیناوی و شمال اروپا. در این کشورها انتخابات پارلمانی برگزار می‌شود و اکثریت کسانی که قدرت را به دست می‌گیرند رهبر حزب را نخست‌وزیر یا رئیس دولت می دانند. همه دولت و از جمله خود نخست‌وزیر در واقع در وهله اول نماینده مجلس هستند. حزب دوم که نتوانسته برنده شود اما بیشترین رای را بعد از حزب اصلی به دست آورده دولت در سایه و رقیب است. بنابراین دولت در سایه یعنی دولتی که از رای مردم و پارلمان بالا آمده و حق دارد قانونی و شرعی و براساس عرف آن کشور، به همه امور دولت نظارت دارد و دسترسی‌هایش هم گسترده است و می‌تواند نقد کند و نظر اصلاحی بدهد و در دعواهای سیاسی از آنها استفاده کند.
در کشورهایی مانند ایران و فرانسه و آمریکا و…که نظام دولتی‌اش پارلمان محور نیست و رئیس‌دولت بر اثر رای مردم انتخاب می‌شود چیزی به نام دولت در سایه نداریم.سوال این است که آقای سعید جلیلی و تیمشان که ادعای تشکیل دولت در سایه را دارند، یا دروغ می‌گویند و می‌دانند که چه می‌گویند یا اطلاع و سوادی از مفهوم دولت در سایه را ندارند یا این را با مفاهیم دیگر اشتباه می گیرند.
مجید تفرشی می‌گوید: من فکر می‌کنم این دوستان بر اثر ناآگاهی یا آگاهانه دولت در سایه را با مفاهیم دیگری قاطی می‌کنند. در علوم سیاسی ما چیزی داریم به عنوان دیپ استیت، دولت هایی که در عمق سازمان‌ها و دولت‌ها نفود دارند بدون اینکه مشروعیت و مقبولیتی داشته باشند و در امور دخالت کرده و مانع فعالیت دولت می‌شوند و در طمع کسب حاکمیت هستند. ما دولت‌های فیک هم داریم که ظاهرا هیچ‌کاره هستند اما در همه چیز دخالت می‌کنند. دولت‌های مخفی هم داریم که باندهای ایدئولوژیک و سیاسی و اقتصادی هستند که در همه چیز به عنوان خیرخواهی دخالت می‌کنند اما مشروعیتی ندارند.
هر کدام از این موارد که باشد، همه اینها در مقابل دولت در سایه قرار می‌گیرند. دولت در سایه یک ویژگی دارد و آن مقبولیت و قانونمندی است. آقای جلیلی نه رای مردم را برای تشکیل دولت در سایه دارد، نه ما در نظام پارلمانی قرار داریم و نه شفافیت و حسابرسی و نظارتی بر کار او وجود دارد. ما چیزی از دولت در سایه نمی‌دانیم و فقط می‌دانیم عده‌ای هستند که خودسرانه بدون تایید هیچ‌کس خود را مدعی نظارت بر دولت می‌دانند. دولت در سایه در ایران تشکیلش اساسا غیر ممکن است. این مقبولیت را هیچ‌کس به او تفویذ نکرده چون او در هیچ‌انتخاباتی رای مردم را نگرفته است. او نهایت می‌تواند بگوید من یک موسسه پژوهشی دارم که کارهای علمی و حقیقاتی انجام می‌دهم. دولت در سایه وجود خارجی ندارد و مبنای قانونی هم ندارد.
۳۱۱۳۱۲