صنایع شیمیایی یکی از پایه های اصلی توسعه صنعتی و اقتصادی هر کشوری محسوب می شوند. در ایران منابع عظیم نفت و گاز فرصت بی نظیری برای گسترش این صنایع فراهم کرده اند. بنزین به عنوان یکی از فرآورده های نفتی نقش کلیدی در زنجیره تأمین تولید و قیمت گذاری بسیاری از محصولات شیمیایی به ویژه مواد اولیه شوینده ها دارد. این مقاله به بررسی جامع تأثیر قیمت بنزین بر توسعه صنایع شیمیایی بومی تولید داخل و پیامدهای آن بر قیمت مواد اولیه شوینده می پردازد.
—
مقدمه
توسعه پایدار اقتصادی در کشورهایی با منابع غنی نفتی مانند ایران تا حد زیادی به سیاست های انرژی و مدیریت منابع هیدروکربوری وابسته است. بنزین اگرچه بیشتر در بخش حمل ونقل کاربرد دارد ولی قیمت و دسترسی به آن به طور غیرمستقیم بر صنایع پایین دستی به ویژه صنایع شیمیایی تأثیرگذار است. در این مقاله سعی می شود با نگاهی تحلیلی به رابطه میان قیمت بنزین و قیمت مواد اولیه شوینده تأثیر این متغیر مهم بر رونق یا رکود صنایع شیمیایی بومی بررسی شود.
—
۱. جایگاه بنزین در زنجیره تأمین صنعت شیمیایی
۱.۱ بنزین و نقش آن در صنایع پایین دستی
بنزین بخشی از زنجیره پالایش نفت است که در کنار سایر محصولات همچون نفتا پروپان و بوتان برای صنایع شیمیایی اهمیت دارد. اگرچه بنزین به طور مستقیم به عنوان خوراک در صنعت پتروشیمی استفاده نمی شود اما قیمت آن تأثیر روانی و عملیاتی بر کل زنجیره انرژی دارد و از طریق قیمت نفت و محصولات جانبی بر هزینه های تولید مواد شیمیایی تأثیر می گذارد.
۱.۲ حمل ونقل مواد شیمیایی و سوخت مصرفی
بیشتر مواد شیمیایی اعم از خوراک پتروشیمی ها یا محصولات نهایی مانند مواد اولیه شوینده از طریق حمل ونقل زمینی و ناوگان دیزلی یا بنزینی منتقل می شوند. در نتیجه نوسانات قیمت بنزین مستقیماً بر هزینه های لجستیکی و قیمت نهایی محصولات شیمیایی اثرگذار است.
—
۲. قیمت بنزین و اثرات آن بر صنایع شیمیایی بومی
۲.۱ یارانه انرژی و فرصت ها برای تولید داخل
در ایران سیاست های یارانه ای بر روی بنزین و سایر سوخت ها نوعی مزیت رقابتی برای تولیدکنندگان داخلی به وجود آورده است. این مزیت می تواند محرک قدرتمندی برای سرمایه گذاری در صنایع شیمیایی باشد. اما در صورت حذف یا کاهش یارانه ها و افزایش قیمت بنزین هزینه های تولید نیز به طور قابل توجهی افزایش می یابد.
۲.۲ اثر دومینویی افزایش قیمت بنزین
افزایش قیمت بنزین می تواند زنجیره ای از اثرات را در صنایع شیمیایی به دنبال داشته باشد:
افزایش قیمت حمل ونقل
افزایش قیمت خوراک پتروشیمی ها
کاهش قدرت خرید مصرف کننده
کاهش تقاضا برای محصولات شوینده
۲.۳ تولید داخل در برابر واردات
اگر قیمت تمام شده محصولات داخلی به دلیل گرانی بنزین افزایش یابد ممکن است محصولات وارداتی رقابت پذیرتر شوند به ویژه در صنایعی مانند شوینده ها که مواد اولیه آن ها بسیار به قیمت انرژی وابسته است. این امر تهدیدی برای بومی سازی و تولید داخلی محسوب می شود.
—
۳. صنایع شوینده: یک نمونه مطالعاتی
۳.۱ مواد اولیه شوینده و تأثیر انرژی بر قیمت آن ها
مواد اولیه شوینده ها شامل سورفکتانت ها اسانس ها افزودنی ها الکل های چرب و مشتقات نفتی هستند. بسیاری از این مواد از فرآورده های پتروشیمی و نفتی تولید می شوند. بنابراین قیمت بنزین و به طور کلی انرژی نقش مستقیمی در قیمت مواد اولیه شوینده دارد.
۳.۲ تولید داخلی مواد شوینده در ایران
ایران دارای واحدهای متعددی برای تولید مواد اولیه شوینده است اما نوسانات انرژی تحریم ها و هزینه های حمل ونقل موجب شده قیمت مواد اولیه دچار نوسان های شدید شود. افزایش قیمت بنزین می تواند باعث افزایش قیمت تمام شده محصول و کاهش رقابت پذیری داخلی شود.
—
۴. راهکارها برای بهینه سازی تأثیرات قیمت بنزین بر صنعت شیمیایی
۴.۱ استفاده بهینه از منابع جایگزین انرژی
یکی از راهکارهای کاهش تأثیر قیمت بنزین استفاده از سوخت های جایگزین همچون گاز طبیعی در حمل ونقل صنعتی و تولیدی است. همچنین بهره گیری از انرژی خورشیدی در تأسیسات می تواند بار هزینه ای را کاهش دهد.
۴.۲ تدوین سیاست های حمایتی هوشمند
دولت می تواند با تدوین سیاست های حمایتی هدفمند مانند اعطای یارانه به تولیدکنندگان مواد اولیه شوینده یا کمک هزینه انرژی برای صنایع شیمیایی بخشی از فشار ناشی از افزایش قیمت بنزین را کاهش دهد.
۴.۳ توسعه فناوری و بهره وری انرژی
افزایش بهره وری انرژی و استفاده از تکنولوژی های نوین می تواند موجب کاهش هزینه تولید شود. صنعت شیمیایی ایران نیازمند نوسازی ماشین آلات خطوط تولید و سامانه های مدیریت انرژی است.
—
۵. نگاهی به تجربه جهانی
در کشورهای توسعه یافته بنزین سهم کمتری در قیمت نهایی محصولات شیمیایی دارد چرا که استفاده از انرژی های پاک حمل ونقل ریلی و سیستم های بازیافت پیشرفته هزینه های ناشی از نوسانات سوخت را کنترل کرده اند. ایران می تواند از تجربه کشورهایی مانند آلمان چین و هند در این زمینه استفاده کند.
—
—
پیشنهادات سیاستی
1. تثبیت قیمت انرژی برای واحدهای صنعتی حیاتی از جمله صنایع شیمیایی.
2. سرمایه گذاری در حمل ونقل ریلی به جای جاده ای.
3. حمایت از تولیدکنندگان داخلی مواد اولیه شوینده با تسهیلات ارزی و انرژی.
4. ترویج استفاده از انرژی های تجدیدپذیر در صنایع شیمیایی.
5. ایجاد کارگروه مشترک بین وزارت نفت صمت و انجمن صنایع شیمیایی برای رصد اثرات نوسانات قیمت بنزین.
نتیجه گیری
بنزین به رغم کاربرد مستقیم محدود در صنعت شیمیایی یکی از عوامل کلیدی در تعیین قیمت نهایی محصولات شیمیایی و شوینده هاست. افزایش قیمت بنزین موجب افزایش قیمت مواد اولیه شوینده کاهش رقابت پذیری داخلی و کندی توسعه صنایع شیمیایی بومی می شود. برای جلوگیری از این روند لازم است سیاست های حمایتی هوشمند ارتقاء فناوری و بهینه سازی مصرف انرژی در دستور کار قرار گیرد.